«عدالت» به‌ مثابه «مسئولیت» از منظر قرآن و حدیث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه قرآن و حدیث

چکیده

«عدالت» از جمله مفاهیم اخلاقی است که از منظرهای گوناگون بدان پرداخته شده است. در این پژوهش با روش توصیفی۔تحلیلی و با تکیه به قرآن و حدیث‌‌‌‌، به عدالت از منظر هنجاری پرداخته شده است. مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که عدالت به‌ مثابه مسئولیتی در قبال دیگران چه معنا و ‏لوازمی در حوزه اخلاق دارد و در این چارچوب‌‌‌‌، ربط و نسبت عدالت با دیگر مفاهیم اخلاقی (احسان و نیکوکاری) چیست؟ در پاسخ به ‏این پرسش‌‌‌‌، ضمن تأکید بر اینکه عدالت مفهومی پایه‌ و نخستین است‌‌‌‌، تبیین گردید که عدالت‌ورزی‌‌‌‌‌‌، نخستین وظیفه و مسئولیت عاملان اخلاقی و به ویژه حاکمان است. عدالت به‌ مثابه مسئولیتی وجوبی است که پس از تحقّق آن‌‌‌‌، مسئولیت‌های خیرخواهانه و نیکوکارانه‌‌‌‌، قابلیت اجرا دارند. عامل اخلاقی هرچند که مسئولیت رفتار برابر با دیگران دارد‌‌‌‌، اما این نگاه برابر و مساوات‌گونه‌‌‌‌، همهٔ داستان عدالت نیست. مسئولیت انسان بر پایه عدالت فراتر از مساوات و برابری است. عدالت‌‌‌‌، اقتضائات دیگری از جمله انصاف و جبران هم دارد که مبتنی بر آنها مفاهیم اخلاقی معنادار خواهند شد. عدالت به‌ مثابه مسئولیت‌‌‌‌، اقتضای تعادل و انصاف میان خود و دیگران را دارد و در موقعیت‌هایی انسان را ملزم به پذیرش مسئولیت‌ جمعی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Justice as a Moral Responsibility in the Context of the Quran and Hadith

نویسنده [English]

  • محمدامین خوانساری
استادیار پژوهشگاه قرآن و حدیث
چکیده [English]

Justice is a fundamental ethical concept that has been examined from various perspectives. This study employs a descriptive-analytical approach, focusing on the teachings of the Quran and Hadith to explore justice from a normative standpoint. The central issue addressed is the meaning and implications of justice as a responsibility toward others in the ethical domain, as well as its relationship with other ethical concepts, such as benevolence and kindness. The findings emphasize that justice is a foundational concept, asserting that the practice of justice is the primary duty and responsibility of moral agents, particularly leaders. Justice, as an obligatory responsibility, establishes a framework within which benevolent and charitable actions can be effectively implemented. While ethical agents hold a responsibility to treat others equitably, this perspective of equality does not encompass the entirety of justice. Responsibility based on justice extends beyond mere equality and includes requirements for fairness and restitution, which give meaning to ethical concepts. Justice as responsibility necessitates balance and fairness between oneself and others, often compelling individuals to accept collective responsibility in various situations.
 


کلیدواژه‌ها [English]

  • Narrative Ethics
  • Justice
  • Responsibility
  • Equality
  • Equity
  • Fairness