نقد نظریۀ اخلاق تکاملی ریچارد داوکینز با تأکید بر اندیشۀ الهی‌‌دانان مسلمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و عرفان جامعه المصطفی العالمیه (ص) قم، ایران.

چکیده

اخلاق، همیشه در زندگی بشر حضور و ظهور داشته و رفتار او را به گونه‌‌ای تحت تأثیر قرار داده است. برای توجیه اخلاق نوعاً از دین استفاده می‌‌شود، اما خداناباوران جدید از جمله ریچارد داوکینز تلاش می‌‌کنند که بین دین و اخلاق شکاف ایجاد کنند و اخلاق را با اتکا به یافته های علم تجربی تبیین کنند. در این مقاله که به شیوه توصیفی۔ تحلیلی نگاشته شده است، تلاش کردیم نخست نظریهٔ اخلاق تکاملی داوکینز را با تکیه بر آثار خود او تبیین و توجیهات او را آشکار نماییم و سپس سعی کردیم تا نظریهٔ او را با اتکاء به اندیشه فیلسوفان و به ویژه الهی‌دانان و متألهان مسلمان، مورد نقد قرار دهیم. این نظریه از آنجا که نوعی واقع‌‌گرایی اخلاقی است، قابل توجه است، اما با چالش‌های مختلف روبه‌رو است. عدم اثبات فرضیهٔ داروین، عدم تضاد بین دین و اخلاق، سقوط در دام نسبیت، سقوط در دام جبرگرایی، ضعف‌های منطقی استدلال، عدم جامعیت و مانند آن، برخی از نقدهای مهمی است که براین نظریه وارد است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critique of Richard Dawkins' Theory of Evolutionary Ethics with Emphasis on Muslim Theologians' Thought

نویسنده [English]

  • Sayyid Abdurrauf Afzali
Assistant Professor, Department of Philosophy and Mysticism, Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Ethics has always been present in human life, significantly influencing behavior. Religion is typically used to justify ethics; however, modern atheists, including Richard Dawkins, seek to create a divide between religion and ethics, explaining morality based on empirical scientific findings. This article, written in a descriptive-analytical style, first aims to explain and clarify Dawkins' theory of evolutionary ethics based on his own works. It then critiques his theory by drawing on the thoughts of philosophers, particularly the Muslim theologians and scholars. While this theory represents a form of ethical realism, it faces various challenges. Key critiques include the lack of empirical support for Darwin's hypothesis, the absence of conflict between religion and ethics, the pitfalls of relativism, the dangers of determinism, logical weaknesses in arguments, and a lack of comprehensiveness, among others.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Evolutionary ethics
  • science and religion
  • theory of evolution
  • Charles Darwin
  • Richard Dawkins
فهرست منابع
* قرآن کریم.
 
آمدی، عبدالوحد بن محمد تمیمی. (1387).تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
آیت‌‌اللّهی، حمید رضا و دیگران. (1395). بررسی انتقادی زایتگایست اخلاقی داوکینز. جستارهای فلسفه دین. 2، (1۔21).
روسو، ژان ژاک. (1360). امیل یا آموزش و پرورش. (ترجمهٔ غلامحسین زیرک‌زاده). [بی‌جا]: شرکت سهامی چهر.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (1364). الملل و النحل. (ج ۱). قم: الشریف الرضی.
شیخ صدوق، محمد بن علی.، (1403). الخصال.‌‌ قم: جامعه مدرسین.
شیخ صدوق، محمد بن علی. (1364). ثواب الاعمال و عِقاب الاعمال.‌‌ قم: شریف رضی.
حلّی، حسن بن یوسف ابن مطهر (علامه حلّی). (1413ق).کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
علی بن محمد لیثی واسطی. (1376). عیون الحکم و المواعظ. قم: دار الحدیث.
کانت، ایمانوئل. (1369). بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق. (ترجمهٔ حمید عنایت و علی قیصری). تهران : خوارزمی.
کانت، ایمانوئل. (۱۳۶۷) تمهیدات ؛ مقدمه‌ای برای هر مابعدالطبیعه که به عنوان علم عرضه شود.‌‌ (ترجمه، غلامعلی حداد عادل). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
قلی‌‌زاده، امراللّه. (1400). کارکرد اخلاقی دین با تکیه بر دیدگاه ریچارد داوکینز و آلیستر مک‌‌گراث. اخلاق‌‌پژوهی، ش 12، (73۔97).
مصباح یزدی، محمد تقی. (1392). انسان‌‌شناسی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) .
مصباح یزدی، محمد تقی. (1377). آموزش عقاید.‌‌ تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمد تقی. (1391). فلسفۀ اخلاق. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مطهری، مرتضی. (1384). مجموعه آثار. (ج 1). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. (1395). مجموعه آثار. (ج 22). تهران: صدرا.
موسوی، سید محمود و دیگران. (1392). اخلاق در اسارت ژن‌ها، بررسی نظریات ریچارد داوکینز در مورد اخلاق مبتنی بر نظریه تکامل. پژوهش‌نامه اخلاق، ش 21، (61۔76).
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ب) مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحارالانوار.  بیروت: دار احیاء التراث العربی.
 
Bible. (n.d.). Luke 6:29. Retrieved from https: //biblehub.com/luke/6-29.htm
Dawkins, R. (2006). The God Delusion. London: Bantam Press.
Dennett, D. C. (2006). Breaking the spell: Religion as a natural phenomenon. Penguin Group.
Westacott, E. (2023). Moral Relativism. In Internet Encyclopedia of Philosophy. Retrieved from https://iep.utm.edu/moral-re/
Westacott, E. (2024). Cognitive relativism. In Internet Encyclopedia of Philosophy. Retrieved November 4, 2023, from https://iep.utm.edu/cognitive-relativism-truth/