کارکردهای عقل عملی بر اساس روایات امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده کلام اهل بیت (ع) پژوهشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران.

2 استادیارپژوهشکده کلام اهل بیت (ع) پژوهشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران.

چکیده

عقل انسان کارکردهای ادراکی و عملی گوناکونی دارد. مکاتب فکری کارکردهای مختلفی را برای عقل عملی بیان کرده‌اند. مسئله اصلی این پژوهش کشف کارکردهای عملی۔اخلاقی عقل انسان بر اساس نصوص دینی است. در این مقاله با روش فقه الحدیثی تحلیلی نصوص دینی نتایج زیر حاصل شده است؛ عقل در ساحت حیات انسانی سه کارکرد عملی۔اخلاقی دارد؛ 1. کشف الزام‌ها و ارزش‌های اخلاقی 2. حکم به بایستگی و شایستگی 3. انگیزش و مدیریت رفتار و منش. در کشف الزام و ارزش به ذات فعل و گاه به ارزش‌گذار خارجی نظر می‌کند. در کارکرد دوم، عقل به مثابه قانون‌گذار، حکم به بایستگی و شایستگی می‌کند، فارغ از این‌که دیگران در مورد آن چه قضاوتی و یا خود آن فعل به ذاته چه ارزشی داشته باشد. در این کارکرد، عقل ارزش افزوده‌ای برای فعل ایجاد می‌کند. کارکرد سوم عقل نیز مدیریت کُنش و منش انسان است. مهم‌ترین عنصر در مدیریت عقل عنصر «خیر» است که عقل با استفاده از آن تمام جنود درونی را سامان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Practical Functions of Reason According to Imami Narrations

نویسندگان [English]

  • shaeban Nosrati 1
  • mohammad rokkaei 2
1 Assistant Professor, Research Institute of Ahl al-Bayt (AS) Studies, Research Center for Quranic and Hadith Studies, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Research Institute of Ahl al-Bayt (AS) Studies, Research Center for Quranic and Hadith Studies, Qom, Iran.
چکیده [English]

Human reason has various cognitive and practical functions. Different philosophical schools have articulated diverse roles for practical reason. The main objective of this article is to uncover the practical-ethical functions of human reason based on religious texts and narratives. Utilizing the method of analyzing religious hadiths, the following results have been obtained: reason has three practical-ethical functions in the realm of human life: 1. Identifying moral obligations and values 2. Issuing judgments of necessity and desirability 3. Motivating and managing behavior and character. In identifying obligations and values, reason considers both the essence of actions and sometimes external evaluations. In the second function, reason acts as a legislator, issuing judgments of necessity and desirability, irrespective of others' opinions or the intrinsic value of the action itself. In this function, reason adds value to the action. The third function of reason involves managing human conduct and character, with the most important element in this management being the notion of "good," which reason uses to organize all internal forces and factors.
 

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Practical reason
  • functions of reason
  • judgments of reason
  • rational obligation
  • rational discovery

مراجع

فهرست منابع
* قرآن کریم.
 
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق).‌‌ (1362). الخصال (تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق).‌‌ (1413 ق). کتاب من لا یحضره الفقیه (تصحیح: غفاری) (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق). (1385). علل الشرایع. قم: کتابفروشی داوری.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق). (1398ق). التوحید. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی. (1385ق). دعائم الإسلام. (تحقیق و تصحیح: آصف فیضی). قم: موسسه آل البیت (ع).
ابن سینا، حسین بن عبد اللّه. (۱۴۰۵ق). الشفاء. (مصحح: ابراهیم بیومی مدکور، محقق: زاید، سعید). قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
ابن سینا، حسین بن عبد اللّه. (بی‌تا).‌‌ الرسائل فی الحکمة و الطبیعیات. قاهره: دار العرب.
ابن سینا، حسین بن عبد اللّه. (1371). المباحثات (محقق: محسن بیدارفر). قم: بیدار.
ابن سیده، على بن اسماعیل. (1421ق). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی. (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول (ص)، (تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری) (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
ابن طاووس، على بن موسى. (1409 ق).‌‌ إقبال الأعمال. (چاپ دوم) تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ازهرى، محمد بن احمد. (1421 ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
اصفهانی، میرزا مهدی. (1438ق/ 1396). معارف القرآن. قم: نشر معارف اهل بیت (ع).
آمدى، سیف الدین.‌‌ (1423ق). أبکار الأفکار فی أصول الدین. قاهره: دارالکتب.
بدوی، عبد الرحمن (1978م). أرسطو عند العرب. (کتاب المباحثات: نص "کتاب المباحثات). کویت: وکالة المطبوعات.
برقی، احمد بن محمد بن خالد. (1371ق). المحاسن، (تحقیق و تصحیح: جلال الدین محدث، چاپ دوم). قم: دارالکتب الاسلامیة.
تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد. (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم (تحقیق و تصحیح: مصطفی درایتی). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
جوهرى، اسماعیل بن حماد. (1376 ق). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.
حائری یزدی، مهدی. (1393ش). آگاهی و گواهی. (ترجمه و شرح انتقادی رساله تصور و تصدیق صدر المتألهین شیرازی، چاپ سوم). تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
سهروردی، یحیی بن حبش. (1372). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (الألواح العمادیة). (مصحح حسین نصر و نجفقلی حبیبی, و هانری کوربن. مقدمه‌نویس هانری کوربن). تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
سید مرتضی، (1411ق). الذخیرة فی علم الکلام (تحقیق: سید احمد حسینی). قم: موسسة النشر الاسلامی.
شریف الرضی، محمد بن حسین. (1414ق). نهج البلاغة.(تحقیق و تصحیح: صبحی صالح). قم: هجرت.
شهرزوری، محمد بن محمود. (1383). الشجرة الإلهیة (رسالة فی العلوم الإلهیة و الأسرار الربانیة). (مصحح: نجفقلی حبیبی). تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
شیخ مفید، محمد بن محمد ابن نعمان. (1413 ق). النکت فی مقدمات الاصول، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1368).‌‌ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. قم: مکتبة المصطفوی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1383). شرح اصول الکافی. (تحقیق و تصحیح: محمد خواجوی). تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طوسی، خواجه نصیر الدین محمد بن حسن. (1371).‌‌ الجوهر النضید. (مصحح: محسن بیدار فر). قم: انتشارات بیدار.
طوسی، نصیرالدین محمد بن حسن خواجه.‌‌ (1361). اساس الاقتباس. (تصحیح: مدرس رضوی). تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، نصیرالدین محمد بن حسن خواجه. (1386). شرح الاشارات و التنبیهات (تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی). قم: بوستان کتاب.
طوسى، محمد بن الحسن. (1406ق).‌‌ الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. (چاپ دوم). بیروت: دارالاضواء.
طوسى، محمد بن الحسن. (1414ق) الأمالی (تحقیق و تصحیح: موسسة البعثة. قم: دارالثقافة.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1371ش). الجوهر النضید. تصحیح محسن بیدارفر، چاپ پنجم). قم: انتشارات بیدار.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1415ق). مناهج الیقین فی اصول الدین (تحقیق: یعقوب جعفری). تهران: دار الاسوة.
فاضل مقداد. (1412ق). الاعتماد فی شرح واجب الاعتقاد (تحقیق: ضیاء الدین بصری). تهران: مجمع البحوث الاسلامیة.
فراهیدى، خلیل بن أحمد. (1409 ق)‏. العین. قم: نشر هجرت‏.
فیض اخلاقی، محمد حسین. (1398). تبارشناسی و بررسی حدیث گفتگوی خداوند با عقل (اَقبِل فَاَقبَلَ). فصلنامه حدیث و اندیشه.‌‌ ش 28.
قاضى عبد الجبار معتزلی. (1965۔1962م). المغنی فی أبواب التوحید و العدل. قاهره: الدار المصریة.
کراجکی، محمد بن علی. (1410ق). کنز الفوائد. (مصحح: عبد الله نعمة). قم: دار الذخائر.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1407 ق). الکافی. (چاپ چهارم). تهران: انتشارات الإسلامیة.
مازندرانى، محمد صالح بن احمد. (1382 ق). شرح الکافی. (تحقیق و تصحیح: ابوالحسن شعرانی). تهران: المکتبة الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1404ق). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول.‌ (تحقیق و تصحیح: سید هاشم رسولی محلاتی). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی (مجلسی اول). (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه (تصحیح و تحقیق: حسین موسوی کرمانی، علی پناه اشتهاردی، چاپ دوم). قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (علامه مجلسی). (1403 ق). بحار الأنوار. (تحقیق و تصحیح: جمعی از محققان) (چاپ دوم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نصرتی، شعبان. (1401). میدان‌‌های معنایی علم در قرآن. قم: نشر معارف اهل بیت (ع).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار