بررسی تطبیقی خیرذاتی در فایده‌گرایی میل و مصلحت در مدرسه کلامی بغداد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد همکار دانشگاه مجازی المصطفی

2 استادیار گروه معارف اسلامی،دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان

10.22034/ethics.2024.51421.1685

چکیده

آنچه برای نتیجه‌گرایان در اخلاق هنجاری اهمیت دارد، تحقق خیر‌ و نتیجه اعمال اخلاقی است. مراد آنه از خیر در اینجا، خیرذاتی است و نه خیر ابزاری؛ یعنی خیری که تمام خیرها به خاطر منجر شدن به آن، خیر می‌شوند. در عین حال نتیجه‌گرایان از نظر تعیین مصداق خیرذاتی اختلاف نظر دارند. فایده‌گرایی جان استوارت میل یکی از مهمترین نظریه‌های نتیجه‌گرایانه است که مصداق خیر ذاتی را «لذت» و رهایی از ألم عنوان می‌کند و کاری را اخلاقی می‌داند که بیشترین خیر را برای بیشترین افراد به ارمغان آورد. از سویی دیگر در سنت اسلامی «مصلحت» ظرفیت این را دارد که با خیر ذاتی فایده‌گرایان مقایسه شود؛ زیرا از یک سو اصلی برای تعیین حسن و قبح افعال است و از سویی دیگر در مصداق‌شناسی آن در مدرسه کلامی عقل‌گرای بغداد می‌توان در عین اختلافات فراوان به اشتراکاتی با فایده‌گرایی دست یافت. در این مقایسه که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است این نتیجه به دست آمده که مصداق خیرذاتی و مصلحت نهایی «لذت» و «ألم» است، اما تبیینی که رویکرد مصلحت با توجه به مرجع تشخیص مصلحت، محاسبه‌ مصلحت و فرایند تأمین آن دارد بسیاری از اشکالات لذت‌گرایی میل را مرتفع می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A comparative study of intrinsically good in the utilitarianism of Mill. J. and expediency in Baghdad theological school

نویسندگان [English]

  • amirhosein pashaei 1
  • Hosein zare 2
1 Associate Professor of Al-Mustafa open University
2 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Medicine, Hamadan University of Medical Sciences
چکیده [English]

What is important for consequentialists in normative ethics is the realization of good and the result of moral actions. What is meant by good here is intrinsic good and not instrumental good; It means the good that all good things become good because they lead to it. At the same time, the consequentialists differ in terms of determining the example of good nature. John Stuart Mill's utilitarianism is one of the most important consequentialist theories, which exemplifies intrinsic good as "pleasure" and freedom from pain, and considers the work that brings the most good to the most people as moral. On the other hand, in the Islamic tradition, "beneficence" has the capacity to be compared with the intrinsic good of utilitarians; Because, on the one hand, it is the main way to determine the goodness and badness of verbs, and on the other hand, in its case study in the rationalist theological school of Baghdad, despite many differences, commonalities with utilitarianism can be found. In this comparison, which was done with a descriptive-analytical method, the result was obtained that the example of intrinsic goodness and ultimate expediency is "pleasure" and "pain", but the explanation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Benevolence
  • utilitarianism
  • John Stuart Mill
  • expediency
  • Baghdad school