بررسی تطبیقی خیر ذاتی در فایده‌گرایی میل و مصلحت در مدرسه کلامی بغداد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد همکار دانشگاه مجازی المصطفی، قم، ایران.

2 استادیار گروه معارف اسلامی‌، دانشکده پزشکی‌‌، دانشگاه علوم پزشکی همدان، ایران.

چکیده

آنچه برای نتیجه‌گرایان در اخلاق هنجاری اهمیت دارد، تحقّق خیر‌ و نتیجۀ اعمال اخلاقی است. مراد از خیر در اینجا، خیر ذاتی است؛ نه خیر ابزاری. در عین حال، نتیجه‌گرایان از نظر تعیین مصداق خیر ذاتی اختلافِ نظر دارند. در تقریر جان استوارت میل از فایده‌گرایی، مصداق خیر ذاتی، «لذت» و رهایی از ألم عنوان شده و کاری اخلاقی است که بیشترین لذت را برای بیشترین افراد به بار آورد. مفهوم «مصلحت» در سنّت اسلامی قابل مقایسه با خیر ذاتی در نگاه فایده‌گرایان است؛ زیرا از یک ‌سو اصلی برای تعیین حُسن و قُبح افعال است و از سویی دیگر، در مصداق‌شناسی آن در مدرسه کلامی عقل‌گرای بغداد می‌توان در عین اختلافات فراوان به اشتراکاتی با نظریهۀ فایده‌گرایی دست یافت. در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی این نتیجه به دست آمده که مصداق خیر ذاتی و مصلحت نهایی «لذت» و «ألم» است، اما تبیینی که رویکرد مصلحت با توجه به مرجع تشخیص مصلحت، محاسبه‌ مصلحت و فرایند تأمین آن دارد بری از اشکالات لذت‌گرایی میل است. 



 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Intrinsic Good in Mill's Utilitarianism and Maslaha in the Baghdad Theological School

نویسندگان [English]

  • amirhosein pashaei 1
  • Hosein Zare 2
  • ‏ Saeed Kazemi 2
1 Adjunct Professor, Al-Mustafa International Virtual University, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Medicine, Hamadan University of Medical Sciences, Iran
چکیده [English]

For consequentialists in normative ethics, the realization of "good" and the outcomes of moral actions are of primary importance. The "good" here refers to intrinsic rather than instrumental good. However, consequentialists differ in determining what constitutes intrinsic good. In John Stuart Mill's utilitarianism, intrinsic good is defined as "pleasure" and freedom from pain, with morally right actions maximizing pleasure for the greatest number. The concept of "maslaha" (public interest or welfare) in Islamic tradition can be compared to intrinsic good in utilitarianism. Maslaha serves as a principle for determining the moral value of actions and, within the rationalist Baghdad theological school, shows both divergences and overlaps with utilitarian theory. Using a descriptive-analytical method, this study finds that intrinsic good and maslaha are both rooted in "pleasure" and "pain." However, the conceptualization of maslaha—particularly its criteria, methods of assessment, and realization—avoids many critiques of Mill's hedonistic utilitarianism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intrinsic Good
  • Utilitarianism
  • John Stuart Mill
  • Maslaha
  • Baghdad School

مراجع

 
فهرست منابع
ابن منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۱۴ق). لسان العرب (چاپ سوم). بیروت: دار صادر.
پاشایی، امیرحسین، و صادقی، هادی. (۱۳۹۹). سودگروی اخلاقی در آینه قرآن و عقل. حکمت اسلامی، ۷(۴)، ۱۳۹-۱۶۶.
حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (۱۴۰۳ق). معارج الأصول (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
درایور، جولیا. (۱۳۹۴). پیامد‌گرایی (ترجمه: شیرزاد پیک‌حرفه). تهران: نشر حکمت.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (۱۴۱۲ق). المفردات فی غریب القرآن (تحقیق: صفوان عدنان داوود، چاپ اول). بیروت: دارالعلم الدار الشامیة.
زارع، حسین. (۱۴۰۱). بنیادهای کلامی اخلاق در اندیشه شیخ طوسی. مجله کلام اسلامی، ۳۱(۱۲۱)، ۵۹-۷۹.
زارع، حسین، صادقی، هادی، و پاشایی، وحید. (۱۳۹۸). مبانی معرفت‌شناختی اخلاق در اندیشه کلامی شیخ طوسی. مجله تحقیقات کلامی، ۷(۲۷)، ۸۵-۱۰۲.
سبحانی، محمدتقی. (۱۳۹۱). کلام امامیه؛ ریشه و رویش‌ها. مجله فلسفه و الهیأت، ۱(۱۷)، ۵-۳۷.
شریف مرتضی. (۱۳۸۱). الملخص فی أصول الدین (چاپ اول). تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
شریف مرتضی. (۱۴۰۵ق). علی بن الحسین، رسائل الشریف المرتضى (چاپ اول). قم: دار القرآن الکریم.
شریف مرتضی. (۱۴۱۱ق). الذخیرة فی علم الکلام (تحقیق: سید احمد حسینی). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
شیخ طوسی. (۱۳۸۲). تلخیص الشافی (چاپ اول). قم: انتشارات المحبین.
شیخ طوسی. (۱۴۰۶ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد (چاپ دوم). بیروت: دار الأضواء.
شیخ طوسی. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
شیخ مفید. (۱۴۱۳ق). أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات (چاپ اول). قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
طباطبایی، سید محمد حسین. (۱۳۷۴). المیزان فی تفسیر القرآن الکریم (ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی، چاپ پنجم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علی‌دوست، ابوالقاسم. (۱۳۹۰). فقه و مصلحت (چاپ دوم). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
غزالی، محمد بن محمد. (بی‌تا). الاقتصاد فی الاعتقاد (تصحیح و تحقیق: مصطفی القبانی الدمشقی). القاهرة: مصبعة الاذبیة.
فرانکنا، ویلیام. کی. (۱۳۸۹). فلسفۀ اخلاق (ترجمه: هادی صادقی، چاپ سوم). قم: کتاب طه.
فراهیدى، خلیل بن احمد. (۱۴۱۰ق). العین (چاپ دوم). قم: نشر هجرت.
گنسلر، هری. (۱۳۹۰). درآمدی بر فلسفۀ اخلاق معاصر (ترجمه: مهدی اخوان، چاپ اول). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مصباح یزدی، محمد تقی. (۱۳۸۷). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی (چاپ دوم). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مک ناوتن، دیوید. (۱۳۸۳). نگاه اخلاقی؛ درآمدی به فلسفۀ اخلاق (ترجمه: حسن میانداری، چاپ اول). تهران: انتشارات سمت.
مکدرموت، مارتین. (۱۳۷۲). اندیشه‏هاى کلامى شیخ مفید (ترجمه: احمد آرام). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
میل، جان استوارت. (۱۳۸۰). زندگی‌نامه خودنوشت (ترجمه: فریبرز مجیدی، چاپ اول). تهران: نشر مازیار.
میل، جان استوارت. (۱۳۹۶). فایده‌گرایی (ترجمه: مرتضی مردیها، چاپ ششم). تهران: نشر نی.
 
Bentham, J. (1998). An introduction to the principles of morals and legislation. Prometheus Books.
Chappell, T., & Crisp, R. (1998). Utilitarianism. In Routledge encyclopedia of philosophy. London and New York: Routledge.
Cottingham, J. (1998). Impartiality. In Routledge encyclopedia of philosophy. London and New York: Routledge.
Heathwood, C. (1998). Welfare. In Routledge encyclopedia of philosophy. London and New York: Routledge.
Mill, J. S. (2001). Utilitarianism. Batoche Books.
Sidgwick, H. (2000). Utilitarianism. In M. G. Singer (Ed.), Essays on ethics and method. Oxford: University of Wisconsin.
West, H. R. (2013). Utilitarianism. In H. Lafollette (Ed.), The international encyclopedia of ethics. Wiley-Blackwell.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار