مقایسه تحلیلی دیدگاه سه اندیشمند معاصر با محوریت منشأ مسئولیت اخلاقی انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری معارف، دانشگاه معارف، قم، ایران.

2 استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم‌، ایران.

چکیده

چرایی و فلسفه مسئولیت اخلاقی که از آن به منشأ بودن مسئولیت اخلاقی نسبت به سائل یاد می‌شود، در اخلاق اسلامی و غیر اسلامی متفاوت است. در اخلاق اسلامی سائل حقیقی خداوند است، اما به دلیل تفاوت در دلایل و مستندات اخلاقی و اجتهادهای فکری اندیشمندان،تحلیل‌های متفاوتی از منشأ بودن خداوند به‌عنوان سائل و انسان به‌عنوان مسئول عنه در آثار آن‌ها دیده می‌شود. برای درک بهتر این تفاوت‌ها، نظرات سه اندیشمند معاصر مصباح یزدی، جوادی آملی، دراز به روش توصیفی- تحلیلی و در قالب فیش‌برداری از منابع کتابخانه‌ای موردبررسی گرفت. هدف از بررسی این سه تفکر، روشن شدن نظرات اندیشمندان و بیان پاسخ‌های آنان به سؤالات این حوزه است. یافته‌های این تحقیق حاکی از آن است که اگرچه هر سه آن‌ها منشأ مسئولیت اخلاقی را پاسخگویی به خداوند می‌دانند، اما تحلیل‌ها نشان می‌دهد، مصباح یزدی بر مالک بودن خداوند، جوادی آملی بر رابطه خلافتی که برای انسان نسبت به خداوند وجود دارد و عبدالله دراز بر شرط اختیار انسان استوار است. دیدگاه دوم از جهت کاربردی کردن اخلاق درصحنه اجتماع، درخور توجه است و دیدگاه سوم نیز به جهت قدرت پاسخگویی به شبهات حوزه مسئولیت اخلاقی شایان‌ذکر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analytical Comparison of the Views of Three Contemporary Thinkers on the Origin of Human Moral Responsibility

نویسندگان [English]

  • Leila Sabetqdam 1
  • ‏ Mohammad Taqi Eslami 2
1 Ph.D. student in Islamic Studies, University of Ma’aref, Qom, Iran.
2 Assistant Professor, Research Institute of Islamic Sciences and Culture, Qom, Iran
چکیده [English]

The rationale and philosophy behind moral responsibility, often referred to as the origin of moral accountability, vary between Islamic and non-Islamic ethics. In Islamic ethics, the ultimate questioner and examiner is God. However, due to differences in reasoning, ethical foundations, and intellectual approaches among scholars, diverse interpretations emerge regarding God's role as the ultimate questioner and humans' role as the ones accountable. This study examines the perspectives of three contemporary thinkers — Ayatollah Mesbah Yazdi, Ayatollah Javadi Amoli, and Muhammad Abdullah Daraz — using a descriptive-analytical methodology. The findings reveal that while all three thinkers identify God as the source of moral responsibility, Mesbah Yazdi emphasizes God's ownership, Javadi Amoli focuses on the vicegerency relationship between humans and God, and Draz underscores human free will as a prerequisite for accountability. The second view is noteworthy for its practical application of ethics in society, while the third view stands out for its ability to address doubts concerning moral responsibility.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral Responsibility
  • Islamic Ethics
  • Monotheism-Centered
  • Vicegerency-Centered
  • Acceptance-Centered.  

مراجع

فهرست منابع
ابن فارس، (بی‌تا). معجم مقاییس اللغه. (محقق: محمد هارون عبدالسلام، ج 3)، بی‌جا: دار الفکر.
ابن شاذان، محمد بن احمد. (1407ق). مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة. (محقق، مصحّح: مدرسه امام مهدى (ع) چاپ اول). قم: مدرسة الإمام المهدى عجّل اللة تعالى فرجة الشریف‏.
ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن علی. )1379). مناقب آل أبی طالب (ج‌ ۴). قم: انتشارات علامه.
افلاطون. (بی‌تا). دوره آثار افلاطون. (مترجم: محمد حسین لطفی و رضا کاویانی، ج 1)، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
بدوی، عبدالرحمن. (1976). الاخلاق النظریه. کویت: وکالت المطبوعات.
برنت، ریچارد؛ نیگل، تامس؛ بورچرت، دونالد ام. (1392). دانشنامه فلسفۀ اخلاق. (مترجم: إنشاء اللّه رحمتی). تهران: انتشارات سوفیا.
جوادی آملی، عبداللّه. (1384). حماسه و عرفان. (محقق: محمد صفایی، چاپ هشتم). قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبداللّه. (1386). جامعه در قرآن(تفسیر موضوعی قرآن کریم). (محقق: مصطفی خلیلی، چاپ سوم). قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبداللّه. (1387). مبادی اخلاق در قرآن. (محقق: حجه الاسلام حسین شفیعی، چاپ ششم). قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبداللّه. (1388). ادب فنای مقُربان. (محقق: حجه الاسلام محمد رضایی، چاپ پنجم، ج 2). قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبداللّه. (1388). اسلام و محیط‌ زیست. (محقق: حجه الاسلام عباس رحیمیان، چاپ پنجم). قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبداللّه. (1389). تسنیم. (محقق: حجه الاسلام احمد قدسی، چاپ پنجم، ج 3). قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبداللّه. (1423ق). دستور الاخلاق فی القرآن. قم، دارالکتاب الاسلامی.
جوادی آملی، عبداللّه. (بهار 1395). مفاتیح الحیاه. (تحقیق و تنظیم: محمدحسین فلاح زاده، یداللّه مقدّسی، سید کمال‌الدین عمادی، محمود لطیفی و جعفر آریانی). قم: مرکز نشر اسراء.
خواص، امیر؛ اکبر حسینی، اکبر؛ دبیری، احمد؛ شریفی، احمد حسین؛ پاکپور، علی؛ اسلامی، محمد تقی. (1386). فلسفۀ اخلاق. (چاپ دوم). قم: مرکز نشر معارف.
دانش، جواد. (1402). مفهوم‌شناسی مسئولیت اخلاقی. مجله نقد و نظر، 28(4)، 33‌۔ 56.
 10.22081/jpt.2024. 68601.2109.
دراز، عبداللّه. (1387). آیین اخلاق در قرآن. (مترجم: محمد رضا عطایی، چاپ اول) مشهد: آستان قدس رضوی، شرکت «ب»ه نشر.
دیلمی، احمد؛ مسعود آذربایجانی. (1380). اخلاق اسلامی (ویراست دوم). قم: دفتر نشر معارف.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد. (1412 ). المفردات فی غریب القرآن. (محقق: صفوان عدنان الداودی)، بیروت: دار القلم، دارالشامیه،‌.
الشیخ الکلینی. (1407). الکافی (محقق: علی اکبر غفاری، ج 1). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
علوی عاملی، احمد بن زین العابدین. (1427). الحاشیه علی اصول الکافی (علوی عاملی). (محقق: صادق حسینی اشکوری). قم: دارالحدیث.
قرشى بنابى، على‏اکبر. (1371). قاموس قرآن‏. (چاپ ششم)، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کاپلستون، فردریک. (بی تا). تاریخ فلسفه ‌(از دکارت تا لایب نیتس). (مترجم: غلامرضا اعوانی). بی‌جا.
کانت، امانوئل. (1394). بنیاد ما بعد الطبیعه اخلاق (گفتاری در حکمت کردار). (مترجم: حمید عنایت، علی قیصری، چاپ دوم). تهران: خوارزمی.
مدنی، ابن معصوم. (1426). الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول. مشهد: مؤسسه آل بیت (ع) لإحیاء التراث.
المرتضی الزبیدی، محمد بن محمد. (1385). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالهدایه.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1373). دروس فلسفۀ اخلاق. (چاپ چهارم) قم: انتشارات اطلاعات.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1394). فلسفۀ اخلاق. (محقق: احمد حسین شریفی، چاپ سوم). قم: انتشارات مؤسسه علمی پژوهشی امام خمینی‌.
مصطفوی، سید حسن. (1385). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. (ج 8). تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
مطهری، مرتضی. (بی‌تا). آشنایی با علوم اسلامی. (ج 1)، قم: انتشارات صدرا.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1360). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. (مصحّح: سید جلال الدین آشتیانی، ج 1). تهران: نشر دانشگاهی.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1381). المبدأ و المعاد. (مصحّح: محمد ذبیحی و جعفر شاه ‌نظری، ج 1). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
 
Strauss, L. (1968). Natural Law. In D. L. Sills & R. K. Merton (Eds.), International encyclopedia of the social sciences. [New York] Macmillan.
http://archive.org/details/internationalenc11sill
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار