تحلیل و ارزیابی نسبت‌های اخلاق و حقوق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

اخلاق و حقوق، دو دانش اجتماعی‌اند که از جمله اهداف مشترک آنها سالم‌سازی جامعه است. هر دو مبتنی بر اختیار و ارادۀ انسان‌اند، اما در ابعاد ساختاری و محتوایی مانند موضوع، قلمرو، هدف و ضمانت اجرا تفاوت‌هایی با هم دارند. این پژوهش با بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های اخلاق و حقوق در موارد مختلف، به نظریۀ تمایز و وابستگی دست یافته است و بر این اصل تأکید دارد که قوانین حقوقی، به‌عنوان نهادی تأثیرگذار در ارتقا و سلامت جامعه، به اصول اخلاقی نیازمندند. روش تحقیق توصیفی۔تحلیلی بوده و در مواردی از دیدگاه‌های اجتهادی صاحب‌نظران هر دو حوزه استفاده شده است. مهم‌ترین یافته پژوهش این است که شرط سلامت و ضمانت قوانین حقوقی آن است که اخلاق یا به‌عنوان محتوای حقوق در نظر گرفته شود، یا هدفی از اهداف قوانین باشد، و یا به‌مثابه بُعدی از ابعاد قوانین لحاظ شود؛ همان‌گونه که اخلاق حسنه در جایگاه محدودگر قوانین جاری کشور مورد توجه قرار گرفته است. 



 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and Evaluation of the Relationship Between Ethics and Law

نویسنده [English]

  • moslem mohammadi
Associate Professor, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran.
چکیده [English]

thics and law are two social sciences that share the common goal of fostering a healthy society. Both are based on human will, yet they differ in structural and substantive dimensions such as subject, scope, purpose, and enforcement mechanisms. This study, by examining the similarities and differences between ethics and law in various aspects, arrives at the theory of distinction and interdependence, emphasizing the fundamental principle that legal systems, as influential institutions for societal well-being, are inherently reliant on ethical principles. The research employs a descriptive-analytical method, incorporating the interpretative views of experts from both fields. The key finding of this study is that the validity and sustainability of legal systems depend on ethics being considered either as the substance of law, as one of its predefined objectives, or as a dimension of its structure. This is exemplified by the recognition of "good morals" as a limiting framework for the application of current laws in the country.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Law
  • Ethics
  • ethics and law
  • Ethical principles
  • The superiority of ethics over law
فهرست منابع
* قرآن کریم.
* * نهج‌البلاغه.
 
ابن اثیر، علی بن محمد بن عبدالکریم. ‌(۱۴۰۹ق‌)‌. اسد الغابه فی معرفة الصحابه‌. بیروت: دار الفکر‌.
اردبیلی، محمدعلی‌. ‌(۱۳۹۲‌)‌. حقوق جزای عمومی ‌(چاپ سی و دوم‌)‌. تهران: بنیاد حقوقی میزان‌.
اسلامی، محمدتقی، دبیری، احمد، علیزاده، مهدی‌. ‌(۱۳۹۰‌)‌. اخلاق کاربردی، چالش‌ها و کاوش‌های نوین در اخلاق عملی‌. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى‌.
انصاری، مسعود، طاهری، محمدعلی‌. ‌(۱۳۸۸‌)‌. دانشنامه حقوق خصوصی‌. تهران: جنگل و جاودانه‌.
پسندیده، عباس‌. ‌(۱۳۸۸‌)‌. اخلاق‌پژوهی حدیثی‌. تهران: سمت و حدیث‌.
تبیت، مارک‌. ‌(۱۳۸۰‌)‌. فلسفه حقوق ‌(ترجمه حسن رضایی)‌. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی‌.
حرانی، حسن بن علی بن شعبه‌. ‌(۱۴۰۴ق‌)‌. تحف العقول ‌(تصحیح: علی‌اکبر غفاری‌)‌. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حیدری، علی‌مراد‌. ‌(۱۳۹۶‌)‌. حقوق جزای عمومی: بررسی فقهی، حقوقی واکنش علیه جرم ‌(چاپ دوم‌)‌. تهران: انتشارات سمت‌.
دانش‌پژوه، مصطفی‌. ‌(۱۳۹۰‌)‌. مقدمه علم حقوق، با رویکرد حقوق ایران و اسلام ‌(چاپ ششم، ج ۱‌)‌. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه‌.
دراز، محمد عبدالله‌. ‌(۱۳۸۹‌)‌. آیین اخلاق در قرآن ‌(ترجمه: محمدرضا عطایی)‌. مشهد: به‌نشر‌.
سالابارو، فردریک‌. ‌(۱۳۸۱‌)‌. قوانین اخلاقی ‌(ترجمه محمود عباسی‌)‌. تهران: حقوقی‌.
السیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر جلال الدین‌. ‌(۱۴۰۱ق‌)‌. الجامع الصغیر‌. بیروت: دار الفکر‌.
شایگان، سید علی‌. ‌(۱۳۸۶‌)‌. حقوق مدنی ایران‌. تهران: مهر کلام‌.
شیخ طوسی، حسن‌. ‌(۱۳۶۵‌)‌. تهذیب الاحکام‌. تهران: دارالکتب الاسلامیه‌.
شیروی، عبدالحسین‌. ‌(۱۳۹۷‌)‌. مقدمه علم حقوق‌. تهران: نشر میزان‌.
ضیائی‌فر، سعید‌. ‌(۱۳۸۸‌)‌. تأثیر اخلاق بر اجتهاد‌. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی‌.
عزالدین‌. ‌(۱۳۸۴‌)‌. اخلاق زیست‌محیطی قانون و جامعه اسلامی‌. در گروهی از نویسندگان، تاریخ فلسفه در قرن بیستم ‌(اثر لویی پ‌. پویمان، ترجمه مژده دقیقی، کتاب مجموعه مقالات زیست‌محیطی، ج۲‌)‌. تهران: نشر نگاه معاصر‌.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد‌. ‌(۱۴۰۱ق‌)‌. احیاء علوم الدین‌. بیروت: دار الفکر‌.
قانون آئین دادرسی کیفری مصوّب 1378
قانون دفتر اسناد رسمی مصوب1316
قانون مدنی، مصوب ‌‌1307‌ با اصلاحات بعدی‌.
کاتوزیان، ناصر‌. ‌(۱۳۸۶‌)‌. اخلاق و حقوق‌. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، ۲ ‌(۱ و ۲‌)، ۸۵‌۔۸۸‌.
کاتوزیان، ناصر‌. ‌(۱۳۸۶‌)‌. الزام‌های خارج از قرارداد مسئولیت مدنی ‌(چاپ هفتم، ج ۱‌)‌. تهران: دانشگاه تهران‌.
کاتوزیان، ناصر‌. ‌(۱۳۹۱‌)‌. مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران‌. تهران: نشر سهامی انتشار‌.
کلینی، محمد بن یعقوب‌. ‌(۱۳۹۷‌)‌. الکافی‌. تهران: چاپخانه حیدری‌.
مجلسی، محمدباقر‌. ‌(۱۴۰۴ق‌)‌. بحارالانوار‌. بیروت: مؤسسه الوفا‌.
محسنی، الهه‌. ‌(۱۳۹۸‌)‌. روش‌شناسی حقوق تطبیقی‌. فصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی، ۱۰ ‌(۲‌)، ۶۹۵‌۔۷۱۷‌.
محمدی ری‌شهری، محمد‌. ‌(۱۳۹۰‌)‌. خردگرایی در قرآن و حدیث ‌(ترجمه عبدالهادی مسعودی، چاپ چهارم‌)‌. قم: دارالحدیث‌.
محمدی، مُسلم‌. ‌(۱۳۹۵‌)‌. مقدمه علم اخلاق‌. تهران: جهاد دانشگاهی‌.
مدنی، سیدجلال‌الدین‌. ‌(۱۳۷۰‌)‌. مبانی و کلیات علم حقوق‌. تهران: همراه‌.
مسکویه، ابوعلی‌. ‌(۱۳۷۱‌)‌. تهذیب الاخلاص و تطهیر الاعراق‌. قم: بیدار‌.
مصباح یزدی، محمدتقی‌. ‌(۱۳۷۸‌)‌. اخلاق در قرآن ‌(جلد ۳‌)‌. قم: مؤسسه امام خمینی‌.
موسوی بجنوردی، سیدمحمود‌. ‌(۱۳۸۵‌)‌. بررسی نقش اخلاق در فقه و حقوق‌. تهران: روزنامه اطلاعات، شماره ۲۳۸۳۹‌۔۲۳۸۴۰‌.
موسوی خمینی، روح‌اللّه (امام خمینی)‌. ‌(۱۳۸۹‌)‌. چهل حدیث‌. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‌.
مولوی، جلال‌الدین محمد‌. ‌(۱۳۷۵‌)‌. مثنوی معنوی ‌(مقدمه، تصحیح، تعلیقات و توضیحات محمد استعلامی، چاپ پنجم‌)‌. تهران: زوار‌.
نراقی، ملا مهدی‌. ‌(۱۴۴۲ق‌)‌. جامع السعادات ‌(تعلیقه سیدمحمد کلانتر‌)‌. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات‌.
نیکخواه، رضا، علی‌عسگری، ابراهیم‌. ‌(۱۳۹۴‌)‌. نقش پنهان اخلاق در حقوق‌. فصلنامه اخلاق زیستی، ۵ ‌(۱۵‌)، ۱۱‌۔۳۹‌.
واحدی، قدرت‌الله‌. ‌(۱۳۸۴‌)‌. مقدمه علم حقوق‌. تهران: نشر میزان‌.