بررسی مراتب ارزش اخلاقی افعال کفار بر اساس نظریۀ قُرب الهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکترای تخصصی اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی‌‌، قم‌‌، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم، قم، ایران

چکیده

در نظریۀ قُرب الهی، ارزش ‌اخلاقی متوقف بر حُسن ‌فعلی و حُسن ‌فاعلی (نیّت قُرب ‌الهی) است و ایمان به خداوند و لوازم آن حد نصاب ارزش ‌اخلاقی بیان شده است، اما آیا افعالِ کفار و مشرکین که دارای این حد نصاب نیست، خالی از ارزش ‌اخلاقی است؟ هدف این پژوهش، بررسی ارزش ‌اخلاقی افعال کفار و مشرکین - بر اساس نظریه قُرب‌ الهی - با روش توصیفی۔‌تحلیلی و استفاده از ادلۀ عقلی و نقلی است. نتیجۀ تحقیق این که در افعال کفار گاهی باور کفرآلود و شرک‌آلود دخیل است و همچنین گاهی کافر یا مشرک، جاهلِ قاصر است و گاه مقصّر. در صورت قاصر بودن، افعالی که با قصد اخلاقی و بدون دخالت باور کفرآلود باشد، دارای مراتبی از ارزش است و اقتضاء وارد کردن فرد به مراتب پایین بهشت را دارد. همچنین افعال جاهل مقصّر بدون دخالت نیّتِ کفر مراتبی از ارزش نسبی را داراست و هرچند مقتضی ورود به بهشت نیست، اما موجب تخفیف عذاب می‌شود. عمل با دخالت کفر نیز نه‌تنها ارزشی مثبتی ندارد، بلکه موجب بُعد و عذاب است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Levels of Moral Value in the Actions of Non-Believers Based on the Theory of Divine Proximity

نویسندگان [English]

  • Reza Shahmansoori 1
  • Mojtaba Mesbah 2
1 PhD in Islamic Ethics, University of Islamic Sciences, Qom, Iran
2 Associate Professor, Department of Philosophy, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Qom, Iran
چکیده [English]

According to the According to the theory of Divine Proximity,  moral value depends on both the intrinsic goodness of an act (husn fi'li) and the goodness of the agent's intention (husn fa'ili), defined as the intention of seeking closeness to God. Within this framework, faith in God and its prerequisites form the minimum threshold for moral value. This raises the question: are the actions of non-believers and polytheists, who lack this threshold, entirely devoid of moral value? This study evaluates the moral value of such actions using a descriptive-analytical method and rational and scriptural evidence. The findings show that the moral value of these actions varies. Disbelief or polytheism sometimes directly influences the actions, and non-believers or polytheists may be classified as either excusably ignorant (jahil qasir) or culpably ignorant (jahil muqassir). When excusably ignorant, actions performed with ethical intent, free from disbelief or polytheism, possess degrees of moral value and may qualify the individual for lower levels of Paradise. For culpably ignorant individuals, actions free from disbelief still carry relative moral value, which may mitigate punishment but not suffice for entry into Paradise. However, actions influenced by disbelief lack positive moral value and lead to greater distance from God and increased punishment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral Value
  • Actions of Non-Believers and Polytheists
  • Allameh Mesbah Yazdi
  • Criterion of Divine Proximity
  • Excusably and Culpably Ignorant
فهرست منابع
* قرآن کریم.
 
ابن‌بابویه، محمد بن علی. (۱۳۷۶). الأمالی للصدوق (چاپ ششم). تهران: نشر کتابچی.
ابن‌بابویه، محمد بن علی. (۱۴۰۶ق). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال (چاپ دوم). قم: نشر دارالشریف الرضی للنشر.
برقی، احمد بن محمد بن خالد. (۱۳۷۱ق). المحاسن (چاپ دوم). قم: دار الکتب السلامیه.
پالمر، مایکل. (۱۳۹۶). مسائل اخلاقی (ترجمه: علیرضا آل‌بویه). قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
جمعی از محققان. (۱۳۸۹). فرهنگ‌نامه اصول فقه. قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
دیبا، حسین. (۱۳۹۹). بررسی شرط ایمان در فعل اخلاقی برای تحقق کمال اخروی از دیدگاه آیة ‌اللّه جوادی آملی. دوفصلنامه اخلاق وحیانی، ۹(۱)، ۵۔۳۵. https://doi.org/10.22034/ethics.2021.126952
زمخشری، محمود بن عمر. (۱۹۷۹م). أساس البلاغة (چاپ اول). بیروت: نشر دارصادر.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (۱۳۶۱). تفسیر القرآن الکریم (چاپ دوم). قم: نشر بیدار.
صدر، سید موسی. (۱۳۹۰). رابطه ایمان و فضایل اخلاقی. پژوهش‌های قرآنی، ۱۷(۶۷)، ۴۔۲۵.
طباطبایی، سید محمد حسین (علامه طباطبایی). (۱۳۷۲). نهایة الحکمة . قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (چاپ سوم). تهران: نشر ناصرخسرو.
طریحی، فخرالدین بن محمد. (۱۳۷۵). مجمع البحرین (چاپ سوم). تهران: نشر مرتضوی.
عیاشی، محمد بن مسعود. (۱۳۸۰ق). التفسیر: تفسیر العیاشی (چاپ اول). تهران: مکتبة العلمیه الاسلامیه.
فرغانی، سعیدالدین فرغانی. (۱۳۷۹). مشارق الدراری شرح تائیه ابن فارض (چاپ دوم). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
قمی، علی بن ابراهیم. (۱۳۶۳). تفسیر القمی (چاپ سوم). قم: نشر دارالکتاب.
کبیر مدنی شیرازی، سید علی خان بن احمد. (۱۳۸۴). الطراز الأول والکناز لما علیه من لغة العرب المعول. مشهد: نشر موسسه آل البیت (ع).
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ق). الکافی (چاپ چهارم). تهران: نشر دار الکتب الاسلامیه.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۸۳). آموزش فلسفه (چاپ چهارم). تهران: نشر امیرکبیر.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۸۴). آموزش عقاید (چاپ اول). قم: نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۹۰). به سوی او (چاپ چهارم). قم: مؤسسه امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۹۱الف). فلسفۀ اخلاق (چاپ چهارم). قم: مؤسسه امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۹۱ب). اخلاق در قرآن (چاپ پنجم). قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۹۳). دروس فلسفۀ اخلاق (چاپ نهم). تهران: نشر اطلاعات.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۹۴). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی (چاپ پنجم). قم: مؤسسه امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۴۰۱). مراتب و انگیزه‌های ارزش اخلاقی. دوفصلنامه معرفت، ۳۱(۹)، ۵۔۸.
مصباح، مجتبی. (۱۳۹۰). بنیاد اخلاق (چاپ هفتم). قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی.
مصباح، مجتبی. (۱۳۹۱). نقش نیّت در ارزش اخلاقی. دوفصلنامه اخلاق وحیانی، ۲(۱)، ۸۱۔۱۱۴. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23833025.1391.2.1.4.4
مصباح، مجتبی. (۱۳۹۹). فلسفۀ اخلاق (چاپ ششم). قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی.
مطهری، مرتضی. (۱۳۷۶). عدل الهی (چاپ یازدهم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی. (۱۳۹۰). فلسفۀ اخلاق (چاپ سی‌وپنجم). تهران: انتشارات صدرا.
مفید، محمد بن محمد (شیخ مفید). (۱۴۱۳ق). الاختصاص (چاپ اول). قم: المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ‌المفید.
مفید، محمد بن محمد (شیخ مفید). (۱۴۱۳ق). الأمالی للمفید (چاپ اول). قم: کنگره شیخ مفید.
نبی‌زاده، حسین علی. (۱۳۹۰). پایان‌نامه نقش ایمان و کفر در مطلوبیت فعل اخلاقی.
نراقی، مهدی بن ابی‌ذر. (۱۳۷۸). جامع السعادات (چاپ اول). بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
.