وجدان اخلاقی کودکان، حقیقتی با سازۀ ذاتی یا اکتسابی 

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

وجدان اخلاقی، حقیقتی عینی در درون انسان‌ها و مشتمل بر ظرفیت‌های ‌شناختی و عاطفی است. این ظرفیت‌ها می‌توانند عامل التزام به هنجارهای اخلاقی و رفتار بر اساس آنها باشند. چنین سامانه‌‌ای - با قابلیت‌های مذکور - افزون بر آنکه مورد گواه شهودهای درونی و مشاهدات بیرونی است با گزاره‌های وحیانی نیز قابل اثبات است. وجدان اخلاقی، در ابعاد ‌شناختی، مشتمل بر آگاهی و ضرورت التزام به حُسن و قُبح برخی فضایل و ترک رذائل در خصائل و رفتارهای انسانی است و در ابعاد احساسی و عاطفی نیز ابتدا انسان را نسبت به امور مذکور تحریض می‌دهد و در صورت خطا با حسِ پشیمانی، زمینۀ جبران و عدم تکرار را در آینده فراهم می‌آورد. اینکه آیا چنین پدیده‌‌ای در انسان خصلت ذاتی دارد یا امری اکتسابی است، می‌تواند تأثیرات مهمی در شناخت و ابعاد اخلاقی انسان داشته باشد. با بررسی دورۀ کودکی که هنوز عوامل محیطی بر آدمی تأثیر نگذاشته، می‌توان به ذاتی بودن این امر پی برد. با بررسی کتابخانه‌‌ای و تحلیلی این موضوع در متون دینی و یافته‌های آزمایشگاهی در حوزۀ روان‌شناسی اخلاق می‌توان این امر را ثابت کرد که بخش‌های مهمی از «وجدان اخلاقی» ذاتی است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Moral Conscience in Children: An Innate Construct or an Acquired Phenomenon

نویسنده [English]

  • Hosein Diba
Assistant Professor, Research Institute for Islamic Culture and Sciences, Qom, Iran.
چکیده [English]

Moral conscience is an objective reality within humans, comprising cognitive and emotional capacities. These capacities drive adherence to moral norms and behavior in accordance with them. Such a system—with the mentioned capabilities—is not only supported by internal intuitions and external observations but is also corroborated by revelatory propositions. The cognitive dimensions of moral conscience include the awareness of, and commitment to, the goodness or badness of specific virtues and the avoidance of vices in human traits and behaviors. Emotionally and affectively, it encourages adherence to these virtues and, when mistakes occur, evokes feelings of remorse, paving the way for rectification and prevention of recurrence. The question of whether such a phenomenon is innate to humans or acquired through experience significantly impacts the understanding of human moral dimensions. By examining childhood—a stage where environmental factors have yet to exert significant influence—it becomes evident that this phenomenon is innate. Through a library-based and analytical study of religious texts and experimental findings in the field of moral psychology, it can be demonstrated that significant aspects of "moral conscience" are indeed innate.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics
  • Moral Conscience
  • Child
  • Innate Construct
  • Moral Psychology

مراجع

فهرست منابع
* قرآن کریم.
ابن فارس. (۱۴۰۴ق). معجم مقائیس اللغه (ج۳). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
پیاژه، ژان. (۱۳۷۹). قضاوت‌های اخلاقی کودکان (ترجمه: محمد علی امیری). تهران: نشر نی.
الجرجانی، علی بن محمد. (۱۴۱۱ق). التعریفات. قاهره: دارالکتاب المصری.
جوادی آملی، عبداللّه. (۱۳۸۱). دین‌شناسی. قم: نشر اسرا.
دهخدا، علی اکبر. (۱۳۷۳). لغت‌نامه دهخدا (ج۱۴). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دیبا، حسین. (۱۳۹۹). بررسی شرط ایمان در فعل اخلاقی برای تحقّق کمال اُخروی از دیدگاه آیة اللّه جوادی آملی. فصلنامه اخلاق وحیانی، ۱(۱۹)، ۵۔۳۴.
روسو، ژان ژاک. (۱۳۶۰). امیل یا آموزش و پرورش (ترجمه: غلامحسین زیرک‌زاده). تهران: انتشارات چهره.
فرانکنا، ویلیام کِی. (۱۳۸۳). فلسفۀ اخلاق (ترجمه: هادی صادقی). قم: کتاب طه.
فیض کاشانی، محمد محسن. (۱۳۷۳). محجة البیضاء (ج ۱). مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
کیلن، ملانی؛ اسمتانا، جودیث. (۲۰۰۶م). کتاب راهنما (ترجمه: محمدرضا جهانگیرزاده، چاپ اول). قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مصطفی، ابراهیم؛ زیات، احمد حسن عبدالقادر؛ و حامد نجار، محمدعلی. (۱۹۸۹م). المعجم الوسیط (ج۲). استانبول: دارالدعوة.
 
Bowlby, J. (1969). Attachment and loss: Attachment. New York: Basic Books.
Darwin, C. (1981). The descent of man. Princeton, NJ: Princeton University Press. (Original work published 1871)
Grusec, J. E. (1992). Social learning theory and developmental psychology: The legacy of Robert Sears and Albert Bandura. Developmental Psychology, 28(5), 776۔786. https://doi.org/10.1037/0012-1649.28.5.776
Grusec, J. E. (2006). The development of moral behavior and conscience from a socialization perspective. In M. Killen & J. G. Smetana (Eds.), Handbook of moral development (pp. 243۔265). Lawrence Erlbaum.
Hitlin, S. (2008). Moral selves, evil selves: The social psychology of conscience. New York: St. Martin’s Press.
Kochanska, G., & Aksan, N. (2005). Conscience in childhood: Old questions, new answers. Developmental Psychology, 41(3), 506۔516. https://doi.org/10.1037/0012-1649.41.3.506
Kochanska, G., & Aksan, N. (2006). Children's conscience and self-regulation. Child Development, 74(6), 1587۔1618. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2006.00951.x
Kohlberg, L., & Hersh, R. H. (1977). Moral development: A review of the theory. Theory into Practice, 16(2), 53۔59. https://doi.org/10.1080/00405847709542675
Lewis, C. S. (1960). Studies in words. London: Cambridge University Press.
Nesse, R. M., & Lloyd, A. T. (1992). The evolution of psychodynamic mechanisms. In J. Barkow, L. Cosmides, & J. Tooby (Eds.), The adapted mind: Evolutionary psychology and the generation of culture (pp. 601۔624). Oxford: Oxford University Press.
Tancredi, L. R. (2005). Hardwired behavior: What neuroscience reveals about morality. Cambridge: Cambridge University Press.
Trivers, R. L. (1971). The evolution of reciprocal altruism. The Quarterly Review of Biology, 46(1), 35۔57. https://doi.org/10.1086/406755
Verplaetse, J. (2009). Localizing the moral sense. London: Springer.
Wright, D. (1971). The psychology of moral behavior. New York: Pelican Books.
Wynn, K., & Bloom, P. (2014). The moral baby. In M. Killen & J. G. Smetana (Eds.), The handbook of moral development (2nd ed., pp. 435۔453). New York: Psychology Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار