نقش گروه‌های مرجع در اثربخشی امر به‌ معروف ‌و نهی ‌از منکر: تحلیل محتوای کیفی گزاره‌های قرآنی و حدیثی 

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه قرآن و حدیث. قم. ایران.

2 استادیار گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. قم. ایران.

3 دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث، قم. ایران.

چکیده

گروه‌های مرجع یکی از عوامل مهم اثرگذار در هدایت و کنترل نگرش‌ها، رفتارها و انتخاب‌های افراد، هستند. پس قادرند نقش مهمی در اثربخشی امر به معروف و نهی از منکر داشته باشند. در این مقاله، با هدف بررسی این نقش مهم، به تحلیل محتوای کیفی و ترکیبی گزاره‌های قرآنی و حدیثی پرداخته شده است.  یافته‌های تحقیق، که بر اساس تحلیل روش‌مند و معتبر این متون استوار است، دو نکته کلیدی را آشکار می‌سازد: 1) تحلیل عمیق و گسترده اثرگذاری‌ گروه‌های مرجع در سطوح فردی، بین‌فردی و جمعی، و پیش‌بینی و طراحی راهکارهایی برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های این گروه‌ها در جهت افزایش اثربخشی امر به معروف و نهی از منکر؛ 2) عنایت به عوامل مؤثر در تأثیرگذاری این گروه‌ها. این مقاله، گامی ابتدایی برای شناسایی عوامل اثربخشی امر به معروف و نهی از منکر و نوعی طرح مسئله‌ای پژوهشی برای جلب توجه محقّقان و نهادهای ذی‌ربط در جهت احیای این «ام الفرائض» فراموش شده و فراهم آوردن زمینه بهره‌گیری از برکات فوق العاده آن است.


کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Reference Groups in the Efficacy of Enjoining Good and Forbidding Evil: A Qualitative Content Analysis of Quranic and Hadith Texts 

نویسندگان [English]

  • Morteza Haeri Shirazi 1
  • Ali Salimi 2
  • seied mohamad hosein tabatabaie 3
1 PhD Student, University of Quran and Hadith, Qom, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Sociology, Research Institute of Hawzeh and University, Qom, Iran.
3 Associate Professor, University of Quran and Hadith, Qom, Iran.
چکیده [English]

Reference groups play a significant role in shaping attitudes and influencing individual choices, making them critical in enhancing the effectiveness of enjoining good and forbidding wrong. This study aims to explore this crucial role by conducting a qualitative content analysis of Quranic and Hadith-based statements. The findings, derived from a systematic analysis of these texts, reveal two key points: (1) an in-depth and comprehensive understanding of the influence of reference groups at individual, interpersonal, and collective levels, along with strategies for optimizing their potential to improve the effectiveness of enjoining good and forbidding wrong; and (2) identifying the factors that contribute to the impact of these groups. This article serves as an initial step toward identifying the factors affecting the effectiveness of enjoining good and forbidding wrong and proposes a research agenda to draw the attention of scholars and relevant institutions to revive this neglected obligation.


کلیدواژه‌ها [English]

  • Enjoining Good and Forbidding Evil
  • Reference Groups
  • Effectiveness
  • Quranic and Hadith Perspectives
  • Qualitative-Integrative Content Analysis

مراجع

 
فهرست منابع
* قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق). (۱۳۶۲). الخصال (تحقیق: علی‌اکبر غفاری). قم: انتشارات دفتر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق). (۱۳۸۵). علل الشرایع. قم: انتشارات داوری.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق). (۱۴۱۳ق). کتاب من لایحضره الفقیه (تحقیق: علی اکبر غفاری). قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن‌ شعبه حرانی، حسن بن علی. (۱۴۰۴ق). تحف العقول (تحقیق: علی اکبر غفاری، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن ‌فارس، احمد. (۱۴۰۴ق). معجم مقاییس اللغه (تحقیق: عبد السلام). قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.
ابن‌ منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۱۴ق). لسان العرب (چاپ سوم). بیروت: دار صادر.
انتظاری، اردشیر؛ پناهی، محمد حسین. (۱۳۸۶). رابطه تصور باز بودن ساختاری با گرایش به گروه‌های مرجع غیربومی: مقایسه‌ای بین محیط‌های واقعی و مجازی. فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، ۳۸۔۳۹، ۹۱۔۱۳۲.
بحرانی، میثم بن علی (ابن میثم بحرانی). (۱۳۶۲). شرح نهج البلاغه (چاپ دوم). بی‌جا: انتشارات دفتر نشر الکتاب.
تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد. (۱۴۱۰ق). غُرر الحکم و دُرر الکلم. قم: دار الکتاب الاسلامی.
جانسون، چالمرز. (۱۳۶۳). تحوّل انقلابی، بررسی نظری پدیده انقلاب (ترجمه: حمید الیاسی). تهران: انتشارات امیرکبیر.
چابکی، ام‌البنین. (۱۳۹۳). رابطه تعامل با گروه‌های مرجع و تغییر نگرش سیاسی دانشجویان دانشگاه تهران با تأکید بر تفاوت‌های جنسیتی. زن در توسعه و سیاست پژوهش زنان، ۱۲(۱)، ۵۷۔۷۴.
حائری شیرازی، مرتضی و کریمی، احمد. (۱۴۰۳). تحلیل فرااخلاقی از کاربست‌های مفهوم «معروف» در قرآن و حدیث. فقه الحدیث، ۱، ۴۵۔۶۳.
حائری شیرازی، مرتضی. (۱۳۹۶). مفهوم معروف، عوامل پدیداری و روند شکل‌گیری آن از منظر قرآن و حدیث (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم حدیث). قم: دانشگاه قرآن و حدیث.
حسینی بهشتی، سید محمد. (۱۳۸۸). بایدها و نبایدها. تهران: انتشارات بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیة ‌اللّه دکتر بهشتی.
دهخدا، علی اکبر. (۱۳۷۷). لغت نامه دهخدا (چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران:
دیلمی، حسن بن محمد. (۱۳۷۱). ارشاد القلوب. قم: نشر الشریف الرضی.
رازی، حسین بن علی (ابوالفتوح رازی). (۱۴۰۸ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن (تحقیق: محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (بی‌تا). مفردات الالفاظ القرآن. بیروت: انتشارات دارالقلم.
راوندی کاشانی، فضل اللّه بن علی (ابن راوندی). (بی‌تا). النوادر (تحقیق: احمد صادقی اردستانی). قم: انتشارات دارالکتاب.
زمخشری، محمود بن عمر. (۱۴۰۷ق). الکشاف (تحقیق: مصطفی حسین احمد). بیروت: انتشارات دار الکتب العربی.
سلیمی، علی. (۱۳۹۳). پیوندهای قدرت و کجروی: الگوی تلفیقی بر اساس آموزه‌های قرآنی. اسلام و علوم اجتماعی، ۱۲(۸)، ۲۷۔۶۲.
سلیمی، علی. (۱۳۹۹). جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در راهبرد حفظ نظم اجتماعی: بازخوانی اجتماعی آیات قرآن و روایت‌های اهل بیت (ع). علوم حدیث، ۲۶(۳)، ۲۱۔۴۴.
سلیمی، علی. (بی‌تا). کارکردهای کنترلی کلان امر به معروف و نهی از منکر در آیات قرآن و روایتهای اهل بیت (ع). تحقیق در دست انجام. قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سلیمی، علی؛ داوری، محمد. (۱۳۹۴). جامعه‌شناسی کجروی (ویراست دوم). قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سید قطب. (۱۴۱۲ق). فی ظلال القرآن (چاپ هفدهم). بیروت: انتشارات دار الشروق.
شریف الرضی، محمد. (۱۴۱۴ق). نهج البلاغه (ترجمه: صبحی صالح). قم: انتشارات هجرت.
شوشتری، محمدتقی. (۱۳۷۶). بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن. (۱۳۷۶). الفصول المهمة فی أصول الأئمة: تکملة الوسائل (تحقیق: محمد بن محمد الحسین القائینی). قم: انتشارات مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع).
صادقی، محمد. (۱۳۶۵). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
صدیق اورعی، غلامرضا. (۱۳۷۲). اندیشه اجتماعی در روایات امر به معروف و نهی از منکر. مشهد: معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی به سفارش معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات.
صدیق سروستانی، رحمت اله؛ هاشمی، سید ضیاء. (۱۳۸۱). گروه‌های مرجع در جامعه‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی با تأکید بر نظریه‌های مرتن و فستینگر. نامه علوم اجتماعی، ۲۰(۱۰)، ۱۴۹۔۱۶۷.
طباطبایی، سید محمد حسین (علامه طباطبایی). (۱۴۱۷ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ترجمه: سید محمد باقر موسوی همدانی). قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ترجمه: فضل اللّه یزدی طباطبایی، چاپ سوم). تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۷۶ق). التبیان فی تفسیر القرآن (تحقیق: شیخ آغا بزرگ تهرانی و احمد قصیرعاملی). بیروت: انتشارات دار إحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۰۹ق). کتاب العین (چاپ دوم). قم: انتشارات هجرت.
فضل ‌اللّه، سید محمد حسین. (۱۴۱۹ق). من وحی القرآن. بیروت: انتشارات دار الملاک.
فیض کاشانی، ملا محسن. (۱۴۰۶ق). الوافی (ج ۱۵). اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی (ع).
قاضی‌زاده، هورامان و کیانپور، مسعود. (۱۳۹۴). بررسی میزان بی‌تفاوتی اجتماعی در بین دانشجویان (مورد مطالعه: دانشگاه اصفهان). پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، ۴(۱)، ۵۹۔۷۸.
کاشانی، ملافتح اللّه. (۱۳۳۶). منهج الصادقین فی الزام المخالفین (چاپ دوم). تهران: انتشارات علمی.
کلْمن، جیمز. (۱۳۷۷). بنیادهای نظریه اجتماعی (ترجمه: منوچهر صبوری). تهران: انتشارات نشر نی.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ق). الکافی (تحقیق: علی اکبر غفاری). تهران: انتشارات اسلامیه.
کوزر، لویس. (۱۳۹۸). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی (ترجمه: محسن ثلاثی، چاپ بیست و یکم). تهران: انتشارات علمی.
محسنی تبریزی، علیرضا و سلیمی، علی. (۱۳۹۱). تحلیل محتوای کیفی قیاسی و بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی در علوم اجتماعی. روش‌شناسی علوم انسانی، ۱۸(۷۲)، ۱۳۵۔۱۵۸.
محسنی تبریزی، علیرضا و صداقتی‌فرد، مجتبی. (۱۳۹۰). پژوهشی دربارۀ بی‌تفاوتی اجتماعی در ایران (مورد پژوهش: شهروندان تهرانی). جامعه‌شناسی کاربردی، ۳(۲۲)، ۱۔۲۲.
مخدومی، علی و کاویانی، محمد. (۱۳۹۸). تحلیل  مُترفین و عالمان فساد به عنوان دو گروه مرجع در قرآن کریم. نشریه اسلام و پژوهش‌های، ۱۲.
مدرسی، سید محمد تقی. (۱۴۱۹ق). من هدی القرآن. تهران: انتشارات دار محبی الحسین.
مصطفوی، حسن. (۱۳۶۰). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مغنیه، محمدجواد. (۱۴۲۴ق). تفسیر الکاشف. تهران: انتشارات دارالکتاب الاسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر، و همکاران. (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.
موسوی، سید عباس. (۱۳۷۶). شرح نهج البلاغه. بیروت: انتشارات دار الرسول الاکرم (ص)، دار المحجة البیضاء.
میرسندسی، سید محسن؛ احمدزاده، سید مصطفی. (۱۳۹۳). درآمدی بر مصادیق و شاخص‌های گروه‌های مرجع در قرآن کریم. فصلنامه علوم قرآن و حدیث، ۴۶(۹۲)، ۱۰۱۔۱۲۹.
نبوی، عبدالحسین، نواح، عبدالرضا و امیرشیرزاد، نرگس. (۱۳۹۳). بررسی عوامل مؤثر بر بی‌تفاوتی اجتماعی (مورد مطالعه: شهروندان ۱۸ سال به بالای شهر دزفول). فصلنامه جامعه‌شناسی ایران، ۳(۱۵)، ۱۳۲۔۱۶۱.
هاشمی خویی، حبیب اللّه. (۱۳۵۸). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه (تحقیق: سید ابراهیم میانجی). تهران: انتشارات مکتبة الاسلامیة.
Abercrombie, N., Hill, S., & Turner, B. S. (Eds.). (2006). The Penguin dictionary of sociology (5th ed.). New York, NY: Penguin Group.
Baumeister, R. F., & Vohs, K. D. (Eds.). (2007). Encyclopedia of social psychology (2 Vol. Set). Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
Borgatta, E. F., & Montgomery, R. J. V. (Eds.). (2000). Encyclopedia of sociology (Vol. 1, 2nd ed.). New York, NY: Macmillan Reference.
Cho, J. Y., & Lee, E.-H. (2014). Reducing confusion about grounded theory and qualitative content analysis: Similarities and differences. The Qualitative Report, 19(64), 1-20.
Colman, A. M. (2015). A dictionary of psychology (4th ed.). Oxford: Oxford University Press.
Dawson, E. M., & Chatman, E. A. (2001). Reference group theory with implications for information studies: A theoretical essay. Information Research, 6(3). Retrieved from http: //InformationR.net/6-3/paper105.html
Forman, J., & Damschroder, L. (2008). Qualitative content analysis. In R. Baker & W. Shelton (Eds.), Empirical methods for bioethics: A primer (pp. 39-62). Oxford: Linacre House, Jordan Hill.
Hogg, M. A., & Cooper, J. (Eds.). (2007). The Sage handbook of social psychology: Concise student edition. Los Angeles, CA: Sage Publications, Inc.
Horton, P. B., & Hunt, C. L. (1984). Sociology (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill.
Johnson, C. (1966). Revolutionary change. Boston: Little, Brown and Company Inc.
Kappeler, V. E., & Gaines, L. K. (2011). Community policing: A contemporary perspective (6th ed.). Amsterdam: Elsevier.
Merriam-Webster. (2009). Merriam Webster’s collegiate dictionary (11th ed.). Springfield, MA: Merriam Webster Inc.
Nalla, M., & Newman, G. R. (Eds.). (2013). Community policing in indigenous communities. Boca Raton, FL: CRC Press.
Parsons, T. (2005). The social system (Routledge Sociology Classics; B. S. Turner, Ed.). London: Taylor & Francis e-Library.
Ritzer, G. (Ed.). (2007). The Blackwell encyclopedia of sociology. Oxford: Blackwell Publishing Ltd.
Shibutani, T. (1962). Reference groups and social control. In A. M. Rose (Ed.), Human behavior and social processes: An interactionist approach (pp. 129-147). Boston: Houghton Mifflin.
Tilley, N. (Ed.). (2005). Handbook of crime prevention and community safety. Devon: Willan Publishing.
Turner, B. S. (Ed.). (2006). The Cambridge dictionary of sociology. Cambridge: Cambridge University Press.
Turner, R. H. (1956). Role-taking, role standpoint, and reference group behavior. American Journal of Sociology, 61, 316-328.
VandenBos, G. R. (Ed.). (2015). APA dictionary of psychology (2nd ed.). Washington, DC: American Psychological Association.
Vohs, K. D., & Baumeister, R. F. (Eds.). (2011). Handbook of self-regulation: Research, theory, and applications (2nd ed.). New York, NY: The Guilford Press.
Wisler, D., & Onwudiwe, I. D. (Eds.). (2009). Community policing: International patterns and comparative perspectives. Boca Raton, FL: CRC Press.
Zidane, Y. J.-T., & Olsson, N. O. E. (2017). Defining project efficiency, effectiveness and efficacy. International Journal of Managing Projects in Business, 10(3), 621-641.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار