بررسی اخلاقی خطاهای ‌شناختی کاربران حوزوی در شبکه‌‌های اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی اخلاق اسلامی معارف و اندیشه اسلامی. تهران، ایران.

2 استادیار گروه اخلاق و تربیت دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران

چکیده

خطاهای ‌شناختی، از مهم‌‌‌‌ترین خطاهای کنشگری در شبکه‌های اجتماعی‌اند. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر خطاهای‌ شناختی بر کنشگری کاربران حوزوی در شبکه‌های اجتماعی و با روش تحقیق کیفی و مصاحبه‌های نیمه‌‌ساختاریافته با ۱۶ متخصص حوزوی و کارشناس رسانه انجام گرفته است. ضرورت این تحقیق برآمده از نقش حسّاس کاربران حوزوی در تبلیغ دین و تأثیر خطاهای ‌شناختی بر رفتار و تصمیم‌گیری‌های آنان در شبکه‌های اجتماعی است. خطاهای ‌شناختی به عنوان الگوهای تفکر غیرمنطقی و اغراق‌آمیز، می‌توانند تأثیرات منفی بر تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای کاربران در رسانه داشته باشند. بررسی چهار خطای‌ شناختی (همه یا هیچ، نتیجه‌گیری شتابزده، تعمیم مبالغه‌آمیز، فیلتر ذهنی) و آسیب‌های اخلاقی ناشی از آنها در کنشگری طلاب در شبکه‌های اجتماعی، از جمله یافته‌های این پژوهش است. بنا به یافته‌های این تحقیق، بروز این خطاهای‌ شناختی از کُنشگران روحانی به قضاوت‌ نادرست، تفسیر ناعادلانه و واکنش‌ غیرمنطقی در شبکه‌های اجتماعی می‌انجامد و‌ ‏‏نه‌تنها از اعتبار کاربران حوزوی می‌کاهد، به ترویج نادرست ارزش‌های دینی نیز منجر می‌شوند. 

 

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Ethical Analysis of Cognitive Biases Among Seminary Users on Social Media

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Mahdi Asa 1
  • Mahdi Fadaei 2
1 Ph.D. Candidate in Islamic Ethics Teaching, Department of Islamic Teachings and Thought, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Ethics and Education, Baqir al-Olum University, Qom, Iran
چکیده [English]

Cognitive biases are among the most critical forms of misconduct in social media engagement. This study aims to examine how such biases influence the online behavior of seminary-affiliated users. Adopting a qualitative research method, the study is based on semi-structured interviews with 16 scholars and media experts from religious seminaries. The urgency of this research lies in the influential role of seminary users in religious outreach and the consequences of cognitive distortions on their online decision-making and behavior. Defined as patterns of irrational and exaggerated thinking, cognitive biases can negatively affect users' judgments and interactions in digital media. This study focuses on four specific biases—all-or-nothing thinking, hasty conclusions, overgeneralization, and mental filtering—and explores the ethical harms they pose within the online conduct of seminarians. According to the findings, the presence of these cognitive distortions often leads to unjust judgments, biased interpretations, and irrational reactions in social media spaces. Such outcomes not only undermine the credibility of seminary users but also distort the proper communication of religious values.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive Bias
  • Online Behavior
  • Social Media
  • Seminary Users
  • Ethical Harm
فهرست منابع
* قرآن کریم.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی‌. (‏‏1404 ق‌). ‏‏تحف‌العقول. (محقّق: علی اکبر غفاری). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏..
امامی، سید محمدحسین‌. (‏‏1396‌). ‏‏اخلاق در فضای مجازی؛ بایسته‌ها و نبایسته‌های اخلاقی در فضای مجازی. اصفهان: سیمای افق.
امینی‌خواه، مصطفی‌. (‏‏1399‌). ‏‏این است گرام: ناگفته‌هایی از اینستاگرام. قم: دفتر نشر معارف.
برانچ، رنا؛‌‌‌‌ ویلسون، راب‌. (‏‏1397‌). ‏‏رفتار درمانی شناختی‌. (‏‏ترجمه: قراچه‌داغی). تهران: رشد.
بک، جودیت اس‌. (‏‏1398‌). ‏‏درمان‌ شناختی رفتاری: مبانی و فراتر از آن‌. (‏‏ترجمه: جمشیدی). تهران: ارجمند.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد‌. (‏‏1410ق‌). ‏‏غررالحکم و دررالکلم‌. (‏‏محقق: سید مهدی رجایی‌). ‏‏قم: دارالکتاب الاسلامی.
جلائی نوبری، حسین‌. (‏‏1400‌). ‏‏نقش خطاهای ‌شناختی در نارضایتی از زندگی و هدف عالی انسانی. نشریه تحقیقات جدید در علوم انسانی.‌ ‏‏33، 430۔413.
ذوالفقاری، راضیه‌. (‏‏1397‌). ‏‏اخلاق کاربردی مبلّغ. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
رهبر، علی‌. (‏‏1398‌). ‏‏مهارت‌های زیست اخلاقی در فضای مجازی. اصفهان: قبسات.
سید رضی‌. (‏‏1389‌). ‏‏نهج البلاغه‌. (‏‏ترجمه: دشتی‌). ‏‏قم: انتشارات قیام.
شعیبی، سعید و جمعی از نویسندگان‌. (‏‏1402‌). ‏‏خطاهای ‌شناختی در تفکر و زندگی، نیشابور: فروغ سیمرغ.
عبدالکریمی، حمید‌. (‏‏1400‌). ‏‏سواد رسانه‌ای. قم: صفحه نگار.
علوی تبار، علیرضا‌. (‏‏1387‌). ‏‏از عوام زدگی تا عوام فریبی. نشریه بازتاب اندیشه، 98، 64_61.
غلامی ابرستان، غلامرضا‌. (‏‏1397‌). ‏‏اخلاق حرفه‌‌‌‌ای در رسانه از منظر قرآن کریم. تهران: انتشارات نظری.
فرهنگی، علی اکبر‌. (‏‏1392‌). ‏‏تحقیق کیفی در علوم انسانی. تهران: برآیند پویش.
کاظمی قهفرخی، محمد‌. (‏‏1400‌). ‏‏گونه‌شناسی طلاب کُنش‌گر در شبکه اجتماعی اینستاگرام. قم: : پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب‌. (‏‏1407 ق‌). ‏‏الکافی (ج 1 و 2‌). ‏‏تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر‌ (علامه مجلسی). (‏‏1403 ق) بحارالانوار (ج 74‌). ‏‏بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مهدی آسا، محمد جواد‌. (‏‏1401‌). ‏‏آسیب‌های اخلاقی کنشگری کاربران حوزوی در شبکه‌های اجتماعی. قم: دانشگاه معارف اسلامی.
نراقی، ملا مهدی‌. (‏‏1394). جامع السعادات (ترجمه: فیضی). قم: قائم آل علی.
نصیری، بهاره و جمعی از نویسندگان‌. (‏‏1396‌). ‏‏سواد اخلاقی به عنوان یکی از رهیافت‌های سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی. تهران: پشتیبان.