مزیّت‌سنجی «رویکرد اجتهادی» به‌ مثابه روش تحقیق در اخلاق اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته سطح ۴ فقه و اصول حوزه علمیه قم، قم، ایران.

چکیده

به‌کارگیری «روش اجتهادی» در دانش اخلاق در قالب‌های متعددی از سوی پژوهشگران پیشنهاد شده است، اما به دلیل ناشناخته بودن یا تشکیک در کارایی این روش علمی در اخلاق، این روش هنوز به رویکرد غالب در این دانش تبدیل نشده است. هدف این تحقیق، شناسایی ظرفیت و مزیت‌های روش اجتهادی در اخلاق اسلامی برای «نظریه‌پردازی» و «مدیریت دانش» (به عنوان یکی از سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری مد ظله العالی) است. پس از تبیین چیستی «اخلاق» و «روش اجتهادی در اخلاق»، با بهره‌گیری از روش توصیفی و استنباطی، مشخص شد که روش اجتهادی در اخلاق، «هم‌آهنگ با قرآن و سنت»، «جامع‌نگر و عمیق»، «معتبر و دارای حجیّت شرعی»، «سازگار با فقه و حقوق»، «اصیل و منعطف»، «دارای ظرفیت حل تعارض»، «عقل‌محور»، «تعیین‌کننده در مطالعات بنیادین» و «ارتقادهنده اخلاق با معیارهای الهی» است. از یافته‌های تحقیق این نتیجه به‌دست آمد که «روش اجتهادی در اخلاق اسلامی» می‌تواند به عنوان «روش معیار» در مطالعات اخلاق اسلامی مورد توجه قرار گیرد و ایدۀ مدیریت کلان دانش را از مسیر مدیریت روش آن میسّر سازد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessing the Advantages of the Ijtihadi Approach as a Research Method in Islamic Ethics

نویسنده [English]

  • Mostafa Sharifipoor
Graduate, Level 4 Studies in Fiqh and Usul, Qom Hawzah (Seminary), Qom, Iran.
چکیده [English]

The application of the ijtihadi method in the field of ethics has been proposed by researchers in various forms. However, due to its relatively unknown nature or doubts regarding its efficacy, it has not yet become the dominant methodological approach in this discipline. This study aims to identify the capacities and advantages of the ijtihadi method in Islamic ethics for "theorization" and "knowledge management" – in line with the general policies outlined by the Supreme Leader of the Islamic Revolution. By employing descriptive and inferential analytical methods, and after elucidating the nature of "ethics" and the "ijtihadi method in ethics," it was demonstrated that the ijtihadi method is: "in harmony with the Quran and Sunnah," "comprehensive and profound," "valid and religiously authoritative," "compatible with jurisprudence and law," "authentic and flexible," "capable of resolving ethical conflicts," "reason-oriented," "decisive in foundational studies," and "conducive to the promotion of ethics based on divine standards."The findings suggest that the "ijtihadi method in Islamic ethics" can be regarded as a "standard method" in Islamic ethical studies and can facilitate macro-knowledge management through methodological governance..

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics
  • Ijtihadi Method
  • Knowledge Management
  • Method Management
  • Ijtihadi Ethics

مراجع

منابع
قرآن کریم
ابن اثیر، مبارک. (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: اسماعیلیان.
ابن طاووس، علی بن موسی. (1388). کشف المحجة لثمرة المحجة. قم: بوستان کتاب.
ادواردز، پل.، و بورچرت، دونالد. (1399). دانشنامه فلسفه اخلاق. (ترجمه: ان‌شاءالله رحمتی و مصطفی ملکیان)، تهران: سوفیا.
ارسطو. (بی‌تا). علم الأخلاق إلی نیقوماخوس. (ترجمه: سید احمد لطفی)، بیروت: دارصادر.
اسلامی، محمد تقی. (1390). اخلاق اسلامی و کاربست قاعده تسامح در ادله سنن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
اعرافی، علیرضا. (1397). درآمدی بر تفسیر تربیتی. قم: اشراق و عرفان.
انصاری، محمدعلی. (1415). الموسوعة الفقهیة المیسّرة. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
انصاری، مرتضی. (1416ق). فرائد الاصول. قم: جامعه مدرسین.
بکایی، منصوره؛ فخلعی، محمد تقی؛ و قبولی، سید محمدهادی. (1400). آمیختگی فقه و اخلاق در گزاره‌های فقهی باب معاملات‌. اخلاق پژوهی، 4(2)، 51-79، https://doi.org/10.22034/ethics.2022.49834.1450.
بهرامی، محسن؛ فرامرز قراملکی، احد. (1391). تحلیل مفهومی تعارضات اخلاقی. مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، 5(2)، 29-40، http://ijme.tums.ac.ir/article-1-5042-fa.html.
بوسلیکی، حسن. (1391). بازخوانی ظرفیت‌های اصول فقه در حل تعارضات اخلاقی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
پارسانیا، حمید. (1395). روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم: فردا.
تبریزی، جواد. (1429 ق). تنقیح مبانی العروة. قم: دار الصدیقة الشهیدة (ع).
جمعی از نویسندگان. (1386ش). کتابشناخت اخلاق اسلامی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله. (1386). سرچشمه اندیشه. قم: اسراء.
خالد رمضان، حسن. (1418). معجم اصول الفقه. قاهره: مکتبة المدنی.
خامنه‌ای، سید علی. (1389، 29 مهر). بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم‌. https://farsi.khamenei.ir/newspart-print?id=10357وnt=2وyear=1389وtid=1008.
خراسانی، محمدکاظم. (1419ق). کفایة الاصول. قم: آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
داوودی، محمد؛ حبیبی، رضا. (1394). حجیت خبر واحد و کاربرد آن در استنباط نظام اخلاقی. پژوهش‌نامه اخلاق، 8(27)، 49-66، http://akhlagh.maaref.ac.ir/article-1-254-fa.html.
دیباجی، سید محمدعلی؛ آسیه حاجی، محمدجعفر. (1397). اگوی فربه؛ تفسیر مرداک از تصویر انسان در اخلاق مدرن. فلسفه دین، 15 (3)،  607-624، https://doi.org/10.22059/jpht.2018.250398.1005535.
رضوانی، علی. (1392). شاخص های تقدیم اهم بر مهم در تزاحم های اخلاقی. معرفت اخلاقی، 4(1)، 5-18، https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=221104.
زرگر، زهرا. (1395). پاسخگویی اخلاق اسلامی به چالش های اخلاقیِ برآمده از تکنولوژی مدرن. راهبرد فرهنگ، 9(34)، 91-113، %U http://www.jsfc.ir/article_34101_3ddf321deae317bcfee74764e3b1a49a.pdf
سبزواری، سید عبدالاعلی. (1413). مهذب الاحکام. قم: سید عبدالاعلی السبزواری.
سراوانی، حسین؛ عزتی رستگار، منیژه؛ گلشنی خادم، زهرا؛ پوربهرام، رضا. (1397). اخلاق مدرن، فرهنگ اسلامی و ارتباطات در دنیای مجازی. فصلنامه بین المللی میان رشته‌ای، 6 (18)، 55-73، https://civilica.com/doc/812549.
سربخشی، محمد. (1388). اخلاق سکولار، مفاهیم، مبانی، ادله، نقدها. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
سند، محمد. (2022). مناهج صناعة الاستنباط الدینی. دارالمحجة البیضاء للنشر.
شاهرودی، علی. (1419). دراسات فی علم الاصول. (تقریر سید ابوالقاسم موسوی خویی)، قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)‏.
صادقی فدکی، سید جعفر؛ قاضی‌زاده، کاظم. (1388). پژوهشی در «ضرورت توسعة فقه به حریم اخلاق». قبسات، 14 (53)، 89-112، %U https://qabasat.iict.ac.ir/article_17538_e2c62bb0d58372a69c402b3e8efbb779.pdf.
صدر، سید محمدباقر. (1408). مباحث الاصول. (س. حائری). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
صدر، سید محمدباقر. (1417ق). بحوث فی علم الاصول. (مصحح:  حسن عبدالساتر). بیروت: الدار الاسلامیة.
صدر، سید محمدصادق. (1433ق). فقه الاخلاق. نجف اشرف: هیئة تراث السید الشهید الصدر  ره.
صنقور، محمد. (1428 ق). المعجم الاصولی. قم : منشورات الطیار.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1401). الحاشیة علی کفایة الاصول. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی ره.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم.
طریحی، فخرالدین. (1373 ش). مجمع البحرین. (مصحح: احمد حسینی اشکوری). تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد. (1365ش). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
عابدی شاهرودی، علی. (1394ش). سنجش و اکتشاف. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
عالم‌زاده نوری، محمد. (1398). حجیت خبر واحد در اثبات گزاره اخلاقی. اخلاق وحیانی، 71-95.
عبدالرحمن، طه. (2006). سؤال الاخلاق. بیروت: مرکز الثقافی العربی.
عراقی، ضیاءالدین، (1417). نهایة الافکار، قم: جماعة المدرسین.
علیدوست، ابوالقاسم. (1403ش). روش‌شناسی اجتهاد، مطالعه مکاتب اجتهادی معاصر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
غزالی، محمد. (1996م). تهافت الفلاسفة. (تحقیق: سلیمان دنیا)، قاهرة: دارالمعارف.
غلامرضایی، جواد؛ سلطانی، سیده زینب؛ رجب‌زاده، علی. (1403). کارکردهای عقل در فقه الاخلاق اسلامی. تأملات اخلاقی، 5 (17)، 53-71، https://doi.org/10.30470/er.2024.1987926.1188.
فنایی، ابوالقاسم. (1387ش). جایگاه موضوع‌شناسی در اجتهاد. نقد و نظر.
فیض کاشانی، محمد. (1406ق). الوافی. اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین (ع) العامة.
کانت، امانوئل. (1394ش). بنیاد مابعد الطبیعه اخلاق. (ترجمه: حمید عنایت و علی قیصری)، تهران: خوارزمی.
کلینی، محمد. (1387ش). کافی. قم: دارالحدیث.
گرجی، ابوالقاسم. (1379). تاریخ فقه و فقها. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
مجلسی، محمدتقی. (1403). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع). بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
مجمع تشخیص مصلحت نظام. (1394ش). سیاست‌های کلی، ابلاغیه مقام معظم رهبری تا پایان 1393. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، دبیرخانه.
محمدی، مسلم. (1386). دین و اخلاق در جامعه گرایی دورکیم و نقد آن. اندیشه دینی، 1-20.
محمدی، مسلم. (1395). تمایز و وابستگی راهکاری منطقی در گفت وگوی فقه و اخلاق. پژوهش‌های فقهی، 368-388.
مرتضوی‌راد، سید حسن؛ راعی دهقی، مسعود؛ عباسیان، رضا؛ نیکیار، حمیدرضا. (1398). تاملی اخلاقی بر ادله فقهی مخالفان اقدامات ژنتیکی. پژوهش‌های اخلاقی، 223-236.
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی. (1389ش). فرهنگ‌نامه اصول فقه. قم: پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1399). فلسفه اخلاق. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
مطهری، مرتضی. (1376). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
مظاهری سیف، حمیدرضا. (1383). جای خالی فقه الاخلاق. کتاب نقد، 9 (33)، 26-54.
مظاهری سیف، حمیدرضا. (1386). نگاه پیامد گرایانه به نظام اخلاق اسلامی. کتاب نقد، 12 (44)، 49-84.
مغنیه، محمدجواد. (1421ق). الفقه علی المذاهب الخمسة. بیروت: دارالتیار.
میرصانع، سید محمدباقر. (1402). امکان سنجی طرح احکام وضعی در اخلاق. پژوهش‌نامه اخلاق، 7-28.
میرعمادی، سید احمد. (1384). ائمه علیهم السلام و علم اصول. قم: بوستان کتاب.
نجارزادگان، فتح الله؛ شکوه‌بخش، محسن؛ عالم‌زاده، محمد؛ و رحمان ستایش، کاظم. (1397). تحلیل گونه های تزاحم در دانش فقه و اخلاق با تأکید بر تزاحم اهتمامی (اشتغالی) در حوزه اخلاق. اخلاق وحیانی، 8 (2)، 49-73، https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23833025.1397.8.2.4.8.
نصیری، منصور. (1387). نگاهی به نظریه رشد اخلاقی کالبرگ. معرفت، 17 (132)، 125-134، https://marifat.nashriyat.ir/node/591.
هاشمی شاهرودی، سید محمود. (1432ق). موسوعة الفقه الاسلامی المقارن. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع).
هدایتی، محمد. (1394). تاثیر جدایی فقه و اخلاق در ضعف فرهنگ اخلاقی در تمدن اسلامی. تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی،6 (20) ، 7-28، http://tarikh.maaref.ac.ir/article-1-258-fa.html.
همدانی، مصطفی. (1396). نقد تسری انگاره فقهی «تسامح در ادله سنن» به ارزیابی سند روایات اخلاقی. پژوهش‌نامه اخلاق، 28 (7)، 7-28، http://akhlagh.maaref.ac.ir/article-1-582-fa.html.
همدانی، مصطفی. (1403). درآمدی بر روش‌شناسی اجتهاد در علم اخلاق اسلامی. تهران: سمت.
واسطی، عبدالحمید. (1402ش). الگوریتم اجتهاد (ج1). قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
وینز، کمال و فکری فارس، ولید. (2023). الفقه و المقاصد و الأخلاق. التجدید (مالزی)، 27 (54)، 323-346، https://doi.org/10.31436/attajdid.v27i54.1015.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار