نقد و بررسی اهمِّ خوانش‌های قرآن‌پژوهان از آیۀ «‌‌اِضربوهنّ»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف دانشگاه فرهنگیان تهران ایران

2 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه پیام نور تهران ایران

چکیده

پژوهش حاضر‌‌، با هدف نقد و بررسی اهم دیدگاه‌های قرآن‌پژوهان در شبهه‌زدایی از ‌‌آیۀ «‌‌اضربوهنّ»، تحت لوای «اصل معاشرت به معروف» به سامان رسیده است. داده‌های علمی این اثر‌‌، به روش کتابخانه‌ای استخراج شده و با مراجعه به لغت‌نامه‌ها و کتب تفسیری‌‌، اخلاقی‌‌، فقهی با شیوهٔ تفسیر اجتهادی و به شکل توصیفی۔تحلیلی تبیین شده‌اند. در این پژوهش‌‌، با محوریت اصل اخلاقی۔حقوقی «معاشرت به معروف»‌‌، مهم‌ترین و مشهورترین دیدگاه‌های قرآن‌پژوهان در تفسیر ‌‌آیۀ «اضربوهنّ» بررسی شده و در نهایت‌‌، دیدگاه نسخ تدریجی ظاهر ‌‌آیۀ شریفه با اصل معاشت به معروف سازگارتر انگاشته شده است؛ زیرا تئوری قرآن کریم در عنایت به امر اخلاق‌محور معاشرت معروف‌ با زنان‌‌، ناظر بر راهکارهای انعطاف‌پذیر و فاصله گرفتن از تنبیه بدنی و زدن است. از این‌رو‌‌، زدن زن را از نخستین به آخرین شیوه هدایت کرده و با هر نوع رفتاری که به کرامت زنان آسیب وارد نماید، مقابله کرده‌‌ تا با مهار و نسخ تدریجی خشونت‌های خانگیِ رایج در عصر نزول وحی‌‌، فرهنگ تعاملات همسران را به سمت روابط محبّت‌آمیز و دور از سوء‌استفاده سوق دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of the Major Interpretations of the Verse “Idribuhunna” by Quranic Scholars

نویسندگان [English]

  • massomeh hafezi 1
  • fatemeh niazkar 2
1 Faculty of Education Department of Farhangian University
2 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Payam Noor University
چکیده [English]

Abstract
This research aims to critically examine the prominent interpretations offered by Quranic scholars regarding the verse “Idribuhunna” (Quran, 4:34), within the ethical-legal framework of "Maʿāshirat bi’l-Maʿrūf" (consorting with them in kindness). The study employs a library-based methodology, drawing on linguistic sources, exegetical works, ethical treatises, and jurisprudential texts, analyzed through a descriptive-analytical and ijtihadi interpretive approach. Centered on the ethical-legal principle of "Maʿāshirat bi’l-Maʿrūf," the paper evaluates the most significant and widely held views on the interpretation of the verse. Ultimately, the theory of gradual abrogation (naskh tadrījī) of the apparent meaning of the verse is found to be most consistent with this principle. The Quranic ethical framework emphasizes flexible, kindness-centered strategies and moves away from physical punishment or striking. Thus, the verse progressively guides from initial measures to final, non-violent resolutions, opposing any behavior that undermines women’s dignity. This approach seeks to gradually curb and abrogate the domestic violence prevalent during the revelation era, steering spousal interactions toward compassionate, abuse-free relationships.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Holy Quran
  • Ethical Principle of Maʿāshirat bi’l-Maʿrūf
  • Nushūz
  • Striking Women

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌عاشور، محمد‌بن‌طاهر. (بی‌تا). التحریر و التنویر. (ج5). بی‌جا: بی‌نا.
  3. ابن‌قطب، سید‌بن‌ابراهیم. (1412ق). فی ظلال القرآن. (ج2). بیروت ـ قاهره: دارالشروق.
  4. ابوسلیمان، عبد‌الحمید‌احمد. (1422ق). ضرب‌المرأة وسیلة لحلّ‌الخلافات الزوجیة؟. دمشق: دارالفکر.
  5. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمد بن مکرم. (2000م). لسان‌العرب. (ج14). بیروت: دار صادر.
  6. باقری، احمد. (1390). خانواده در اسلام و ایران. تهران: شهر آب.
  7. بلخی، مقاتل بن سلیمان. (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. (ج1). بیروت: دار احیاء التراث.
  8. ترکاشوند، جواد. (1394). تحلیل روان‌شناختی نشوز و راهکارهای سه‌گانه قرآن. مجله مطالعات اسلام و روان شناسی، 9 (17)، 133-152.
  9. جوادی آملی، عبدالله. (1398). تسنیم (تفسیر قرآن کریم). (ج18). قم: اسراء.
  10. جوادی آملی، عبدالله. (1388). حق و تکلیف در اسلام. محقق: مصطفی خلیلی. قم: نشر اسراء.
  11. حکیم‌باشی، حسن. (1380). آیه نشوز و ضرب زن از نگاهی دیگر. مجله پژوهش‌های قرآنی. 7 (27 و 28). ص102-131.
  12. خوانساری، احمد. (1405ق). جامع‌المدارک فی شرح مختصر‌النافع. (ج4). تهران: مکتبة‌الصدوق.
  13. سالاری‌فر، محمد‌رضا (1391). خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
  14. سمرقندی، نصربن‌محمد‌بن‌احمد. (بی‌تا). بحرالعلوم. (ج1). بی‌جا: بی‌نا.
  15. سیوطی، جلال‌الدین. (1404ق). الدر‌المنثور فی تفسیر المأثور. (ج2). قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی.
  16. سید‌رضی (گردآورنده). (1387). نهج‌البلاغه. (ترجمه: محمد دشتی). قم: انتشارات مسجد مقدِس جمکران.
  17. شلتوت، محمود. (1382). تفسیر قرآن کریم. (ترجمه: محمد‌رضا عطایی). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به شهر.
  18. داودی، سعید. (1382). زنان و سه پرسش اساسی. قم: مدرسة الامام علیّ‌بن‌ابی‌طالب (ع).
  19. زحیلی، وهبة‌بن‌مصطفی. (1418ق). التفسیر المنیر فی‌ العقیدة و الشریعة و المنهج. (ج5). بیروت: دارالفکر المعاصر.
  20. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1374). تفسیر المیزان. (ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی). (ج4). قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  21. طبری، ابو‌جعفر محمد‌بن‌جریر. (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. (ج5). بیروت: دارالمعرفة.
  22. طوسی، محمدبن‌حسن. (بی‌تا). التبیان فی‌ تفسیر القرآن. (ج3). بیروت: دار‌التراث‌العربی.
  23. طوسی، محمدبن‌حسن. (1407ق). تهذیب‌الاحکام. (ج7). تهران: دار‌الکتب الاسلامیة.
  24. ­­­­­­­­­­ قائنی، محسن. (1373). کتک زدن زن یکی از آثار ریاست مرد. (2). مجله زنان، (18). ص54-59.
  25. قائنی، محسن (1373). کتک زدن زن یکی از آثار ریاست مرد (2). مجله زنان. (19). ص68-72.
  26. قربان‌نیا، ناصر؛ معصومه حافظی. (1388). بررسی اصل «معاشرت به معروف میان همسران از منظر قرآن کریم. مجله بانوان شیعه، (20). ص 97-118.
  27. قزوینی، محمد‌بن‌یزید. (1395ق). سنن‌ابن‌ماجه. (تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی). بی‌جا: دار‌احیاء التراث العربی.
  28. قمی، علی‌بن‌ابراهیم. (1367). تفسیر قمی. (ج1). قم: دارالکتاب.
  29. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1374). تفسیر نمونه. (ج3). تهران: دار‌الکتب الاسلامیه.
  30. موسوی بجنوردی، سید‌محمد. (1383). حقوق زن در اسلام. بازتاب اندیشه. (57 و 58). ص14-22.
  31. مطهری، مرتضی. (1382). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: صدرا.
  32. معرفت، محمدهادی. (1380). زن در نگاه قرآن و در فرهنگ زمان نزول. (ترجمه: حسن حکیم‌باشی). پژوهش‌های قرآنی، 2 (25 و 26). ص26-53.
  33. معرفت، محمدهادی. (1388). نقد شبهات پیرامون قرآن کریم. (ترجمه: حسن حکیم‌باشی ودیگران). قم: تمهید.
  34. مهریزی، مهدی. (1392). قرآن و مسأله زن. تهران: نشر علم.
  35. مهریزی، مهدی. (1382). شخصیت و حقوق زن در اسلام، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  36. موسوی‌الخمینی، روح‌الله. (بی‌تا). تحریر الوسیلة. (ج2). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  37. میرخلیلی، سید احمد. (1394). زن در حقوق خانواده (ارث ـ طلاق ـ حضانت). در حسینعلی بای (ویراستار). زن و خانواده (ص139-181). تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  38. ویسی، محمود؛ حامد شریعتی‌نیاسر. (1401). ضرب زن در فرهنگ قرآنی به معنای ترک؛ دلایل و مستندات. فصلنامه مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب. 5 (2)، ص151-177.

https://doi.org/ 10.22034/mfu.2022.62608

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار