بررسی سودگرایی به مثابه اخلاق استعمار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری فلسفه اخلاق دانشگاه قم، قم. ایران

2 استادیار گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

استعمار، به‌عنوان پدیده‌ای پیچیده و چندوجهی، گاه با اتکا به انگاره‌های فلسفی و ایدئولوژیک مشروع و موجه انگاشته شده است. این مقاله با رویکردی تحلیلی۔انتقادی، به نقش و نفوذ نگاه سودگرایانه در مشروعیت‌بخشی به استعمار اختصاص یافته است. هرچند سودگرایی ربط و ارتباط ضروری و مفهومی با استعمار ندارد، اما به ‌لحاظ تاریخی، تقریرهای سنتی یا سطحی‌انگارانه از سودگرایی و نیز ملاحظات پدرسالارانه و قوم‌مدارانۀ سرآمدان سودگرایی، بسترساز توجیه اخلاقی استعمار بوده‌اند و مفاهیمی چون «شادکامی جمعی»، «پیشرفت تمدنی» در چارچوب سودگرایی، در عمل، در خدمت مشروعیت‌بخشی به سلطه و استعمار درآمدند. در این رویه و رهیافت، استعمار نه‌تنها در تقابل و تعارض با سودگرایی نبود، بلکه در اِطار «اصل سود» بازتعریف شد و مصداق بارز بیشینه‌کردن سود سرجمع انگاشته می‌شد. در این مقاله، با تأکید بر شکاف میان ظرفیت‌های انتزاعی سودگرایی و کاربست تاریخی آن، ساده‌انگاری در درک «اصل سود» و پیشفرض‌های قوم‌مدارانه، را از عوامل اساسی توجیه استعمار و همگرایی عملی سودگرایی و استعمار انگاشته شده است. این مقاله - از منظری انتقادی و تحلیلی - به پیوند تاریخی میان سودگرایی کلاسیک و استعمار می‌پردازد و به تأمل در مسئولیت‌های اخلاقی در مواجهه با قدرت و سلطه فرا‌می‌خواند.



 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Utilitarianism as the Ethics of Colonialism

نویسندگان [English]

  • Hosein Tavakoli 1
  • Seyyed Mohammad Hoseini Souraki 2
1 PhD student in Moral Philosophy, University of Qom, Qom, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Moral Philosophy, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

This article critically examines the role of utilitarian philosophy in legitimizing colonialism, a multifaceted historical phenomenon often justified through ideological and philosophical frameworks. While utilitarianism does not inherently entail colonialism, historical interpretations of utilitarianism—marked by simplistic understandings and paternalistic, ethnocentric assumptions by its proponents—have facilitated moral justifications for colonial domination. Concepts such as "collective happiness" and "civilizational progress" within utilitarian thought were co-opted to rationalize imperial rule. Rather than conflicting with utilitarianism, colonialism was reframed within the "principle of utility" as a means to maximize overall benefit. Highlighting the gap between utilitarianism’s abstract potential and its historical application, this study identifies reductive interpretations of the "principle of utility" and ethnocentric biases as key factors in aligning utilitarianism with colonial practices. Through a critical-analytical lens, the article explores the historical convergence of classical utilitarianism and colonialism, urging reflection on the ethical responsibilities tied to power and domination. 


کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral utilitarianism
  • colonialism
  • utilitarianism and colonialism
  • Jeremy Bentham
  • John Stuart Mill

مراجع

فهرست منابع 

سعید، ادوارد. (1382). فرهنگ و امپریالیسم. (ترجمه: اکبر افسری). تهران: انتشارات توس.
بکر، لارنس سی.؛ بکر، شارلوت بی. (1378). تاریخ فلسفه اخلاق غرب. (ترجمه: گروهی از مترجمان). قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
کاپلستون، فردریک. (1370). تاریخ فلسفه.  (ج 8، از بنتام تا راسل، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش.
مک‌ناتن، دیوید. (1383). نگاه اخلاقی: درآمدی به فلسفه اخلاق. (ترجمه: حسن میانداری). تهران: انتشارات سمت.
‌‌
Anheier, H. K., & Juergensmeyer, M. (Eds.). (2012). Encyclopedia of Global Studies (1st edition). SAGE Publications, Inc.
Ball, T., & Loizides, A. (2024). James Mill. In E. N. Zalta & U. Nodelman (Eds.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2024). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/fall2024/entries/james-mill/
Barrell, C. (2021). History and Historiography in Classical Utilitarianism, 1800?1865. Cambridge University Press.
Crimmins, J. E. (2024). Jeremy Bentham. In E. N. Zalta & U. Nodelman (Eds.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2024). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/fall2024/entries/bentham/
Driver, J. (2022). The History of Utilitarianism. In E. N. Zalta & U. Nodelman (Eds.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2022). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/win2022/entries/utilitarianism-history/
Gardner, L. (2020). The Economic History of Colonialism (First Edition). Bristol University Press.
Goldie, M., & Wokler, R. (2006). The Cambridge History of Eighteenth-Century Political Thought. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CHOL9780521374224
Great Bengal famine of 1770. (2025). In Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Great_Bengal_famine_of_1770&oldid=1295717901
Kohn, M., & Reddy, K. (2024). Colonialism. In E. N. Zalta & U. Nodelman (Eds.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2024). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/sum2024/entries/colonialism/
Lazari-Radek, K. de, Singer, P., Lazari-Radek, K. de, & Singer, P. (2017). Utilitarianism: A Very Short Introduction. Oxford University Press.
Mill, J. (1817). The History of British India. Baldwin, Cradock, and Joy.
Mulgan, T. (2007). Understanding Utilitarianism. Acumen Publishing. https://doi.org/10.1017/UPO9781844653904
Pitts, J. (2005). A turn to empire: The rise of imperial liberalism in Britain and France. Princeton University Press.
Schofield, P. (2009). Utility and Democracy: The Political Thought of Jeremy Bentham (1st edition). Oxford University Press.
Schultz, B. (2004). Henry Sidgwick. https://plato.stanford.edu/entries/sidgwick/
Schultz, B., & Varouxakis, G. (2005). Utilitarianism and Empire. Lexington Books.
Valls, A. (Ed.). (2005). Race and Racism in Modern Philosophy. Cornell University Press.
Ward, J. K., & Lott, T. L. (Eds.). (2002). Philosophers on Race: Critical Essays. Wiley-Blackwell.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار