معنا و ارزش اخلاقی تواضع معرفتی و فروتنی علمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و مدیر گروه اخلاق پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

اندیشمندانی مانند اسپینوزا‌‌‌‌، کانت و نیچه منکر ارزش اخلاقی «فروتنی» هستند تا چه رسد به ‏اینکه آن را فضیلت بدانند. به زعم آنان‌‌‌‌، فروتنی و تواضع به دلیل تضادی که با ارزش‌هایی انسانی از قبیل قدرت‌‌‌‌، خلاقیت‌‌‌‌، شادمانی‌‌‌‌، خرسندی از خود و اعتماد به نفسی که لازمهٔ پیشرفت آدمی در جهات علمی و عملی است‌‌‌‌، نمی‌تواند از نظر اخلاقی دارای ارزش مثبت باشد. این تلقی از معنا و ارزش فروتنی و تواضع که مخالف تأکید بسیاری از مکاتب اخلاقی به ‌ویژه مکاتب دینی بر فضیلتمندی تواضع است‌‌‌‌، در آثار نویسندگانی معاصر و نیز در برخی مجامع علمی اقبالی تازه یافته‌‌‌‌، به نحوی که اثبات ارزشمندی تواضع علمی را نزد برخی دانشوران با تردیدهایی روبه‌رو کرده است. این مقاله در صدد است تا با روش تحلیل محتوای لفظی و معنوی‌‌‌‌، به بازخوانی معنا و ارزش اخلاقی فروتنی معرفتی و علمی بپردازد. و در این راستا‌‌‌‌، پس از ملاحظهٔ نقدها و نگرش‌های منفی اندیشمندان و نویسندگان مذکور در باب ارزش ‏اخلاقی تواضع‌‌‌‌‌‌، به تبیین مفهوم تواضع و فضیلت‌مندانه بودن آن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Meaning and Moral Value of Epistemological and Scholarship Humility

نویسنده [English]

  • محمدتقی اسلامی
استادیار و مدیر گروه اخلاق پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چکیده [English]

Philosophers such as Spinoza, Kant, and Nietzsche deny the moral value of "humility" and fundamentally do not regard it as a moral virtue. According to them, humility and modesty cannot possess positive moral value due to their conflict with values such as power, creativity, happiness, self-satisfaction, and self-confidence, which are essential for human advancement. This perception of the meaning and value of humility stands in opposition to the views of many ethical schools, especially religious traditions regarding the virtue of humility. In contemporary literature and some academic circles, this perspective has garnered special attention, leading to doubts among certain scholars about the inherent value of scientific humility. This article aims to examine the meaning and moral value of epistemic and scientific humility through both verbal and substantive content analysis methods. In this context, after presenting critiques and negative attitudes of philosophers and experts regarding the moral value of humility, the article elucidates the concept of humility and its virtuous nature.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics
  • moral value
  • virtue
  • humility
  • modesty
  • scientific humility

مراجع

فهرست منابع
ابن منظور‌‌‌‌، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: دار صادر.
ابوطالب مکی‌‌‌‌، محمد بن علی. (1417ق). قوّت القلوب فی معامله المحبوب و وصف طریق المرید الی مقام التوحید. (تصحیح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: عیون سود و محمد باسل). لبنان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: دار الکتب الاسلامیه.
اسپینوزا‌‌‌‌، باروخ. (1376). اخلاق. (ترجمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: محسن جهانگیری). تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: مرکز نشر دانشگاهی.
انصاری‌‌‌‌، خواجه عبداللّه بن محمد. (1361). منازل السائرین. تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: بی‌جا.
حر عاملی‌‌‌‌، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه. (ج 15). قم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: مؤسسه آل البیت (ع).
دهخدا‌‌‌‌، علی اکبر. (1403). مدخل تواضع. از آدرس اینترنتی https://icps.ut.ac.ir/fa/dictionary
راغب اصفهانی‌‌‌‌، حسین بن محمد. (1375). الذریعه الی مکارم الشریعه. چاپ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: علی میرلوحی فلاورجانی.
زوزنی‌‌‌‌، حسین بن احمد. (1345). کتاب المصادر. مشهد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: کتابفروشی باستان.
سعدی‌‌‌‌، مصلح ابن عبداللّه. (1399). بوستان. (تصحیح: غلامحسین یوسفی). تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: انتشارات خوارزمی.
سهروردی‌‌‌‌، عمر بن محمد. (1356 ش/ 1973م). عوارف المعارف. (تحقیق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: عبدالحلیم محمود و محمود بن شریف). قاهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: دارالمعارف.
شرباصی‌‌‌‌، احمد. (1407ق). موسوعة أخلاق القرآن. بیروت ۔لبنان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: دار الرائد العربی.
عزالدین کاشانی‌‌‌‌، محمود بن علی. (1367). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: چاپ جلال الدین همایی.
عسکری‌‌‌‌، حسن بن عبداللّه. (1412ق). معجم الفروق اللغویه‌‌‌‌، الحاوی لکتاب ابی هلال العسکری و جزءاً من کتاب السید نوراللّه الجزایری. قم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: بی‌جا.
علم الهدی‌‌‌‌، علی بن حسین. (1405۔ 1410). رسائل شریف المرتضی‌‌‌‌، رساله ۲۴ «الحدود و الحقائق». قم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: چاپ مهدی رجایی.
فراهیدی‌‌‌‌، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. قم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی.
قطب الدین شیرازی‌‌‌‌، محمود بن مسعود. (1369). درة التاج. تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: چاپ ماهدخت بانوهمایی.
کاشانی‌‌‌‌، ملا عبدالرزاق. (1416). لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: معجم المصطلحات و الاشارات الصوفیه. قاهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: منشورات سعید عبدالفتاح.
کانت‌‌‌‌، ایمانوئل. (1380). فلسفه فضیلت. (ترجمه منوچهر صانعی دره‌بید). تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: نقش و نگار.
کنت ۔ اسپونیول‌‌‌‌، آندره. (1384). رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ. (ترجمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: مرتضی کلانتریان). تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: آ‌گه.
معین‌‌‌‌، محمد. (1388). فرهنگ فارسی. ذیل مدخل تواضع. تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: نشر امیرکبیر.
مقری نیشابوری‌‌‌‌، محمد بن حسن. (بی‌تا. ). الحدود. (تصحیح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: جعفر سبحانی و محمود یزدی مطلق). قم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: انتشارات مؤسسه امام صادق (ع).
مولوی‌‌‌‌، مولانا جلال الدین رومی. (1393). مثنوی معنوی. (به اهتمام رینولد نیکلسون و مقدمه بدیع‌الزمان فروزانفر). تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: نشر ثالث.
ناصری دولت‌آبادی‌‌‌‌، محمد. (1401/ 1443ق). رسم بندگی. (تحقیق و تدوین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: سید حبیب حسینی رنانی). قم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: انتشارات خلق.
نخشبی‌‌‌‌، ضیاء الدین. (1369). سلک السلوک. تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: چاپ غلامعلی آریا.
نیچه‌‌‌‌، فریدریش (1373). فراسوی نیک و بد. (ترجمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: داریوش آشوری). تهران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: انتشارات خوارزمی.
 
Ambrose, ‏‏A. (1989). Moore and Wittgenstein as Teachers. Teaching Philosophy, ‏‏12 (2), ‏‏107–113. https://doi.org/10.5840/teachphil198912246
Driver, ‏‏J. (1989). The Virtues of Ignorance. Journal of Philosophy, ‏‏86 (7), ‏‏373–384.
Roberts, ‏‏R. C., ‏‏& Wood, ‏‏W. J. (2007). Intellectual Virtues: An Essay in Regulative Epistemology (0004-edition ed. ). Oxford University Press.
Tanesini, ‏‏A. (2018). Arrogance, ‏‏Anger and Debate. Symposion, ‏‏5 (2), ‏‏213–227. https://doi.org/10.5840/symposion20185217
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار