اخلاق مواجهۀ علمی انبیاء با تأکید بر مبانی انسان‌شناختی اخلاقی در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه قرآن پژوهی، پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی. قم. ایران.

2 طلبه سطح ۴، موسسه آموزش عالی رکن الهدی کرمان. کرمان. ایران.

چکیده

مواجهۀ علمی یکی از روش‌های ارتباطی برای بیان باورهای علمی است. بررسی این مواجهه‌‌، امروزه با عنایت به رشد فزایندۀ ابزار ارتباطی‌‌، ضرورت پیدا کرده است؛ مواجهه‌های علمی در قرآن کریم ذیل آیات سرگذشت انبیای الهی به تصویر کشیده شده‌ است و در فرایند تربیت اخلاقی نقش بسزایی دارد. بر اساس داده‌های قرآنی‌‌، در آموزه‌های اخلاقی انبیاء در مواجهۀ علمی دسته‌ای از مبانی وجود دارد که برخی از آنها را می‌توان در حیطۀ مبانی انسان‌شناختی یافت و مورد تحلیل قرار داد. هدف از این پژوهش، ارائۀ برخی از مبانی کارآمد در قلمرو مواجهۀ علمی با دیگران - بر اساس اخلاق پیامبران در قرآن - و بیان پاره‌ای از آثار محسوس آنها هنگام مواجهه است. این پژوهش از نوع کتابخانه‌ای با تکیه بر استنباط از قرآن با شیوۀ اجتهادی است. یافته‌های حاصل از این پژوهش‌‌، بیانگر آن است که الگوهای اخلاقی و رفتاری انبیای الهی همواره در مواجهات ‌علمی مبتنی بر مبانی انسان‌شناختی (احترام به کرامت انسانی‌‌، فطرت‌مندی‌‌، کمال‌گرایی‌‌، عقل‌گرایی‌‌، هدایت‌پذیری و حق‌گرایی)‌‌ بوده و آثار و برکات بسیار در عرصه فردی‌‌، اجتماعی داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Ethics of Scientific Engagement in the Prophets: Emphasizing Anthropological Foundations in the Quran

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Asadi Nasab 1
  • zahra saeidi rask olya 2
1 Associate Professor, Department of Quranic Studies, Research Institute of Wisdom and Religious Studies, Qom, Iran
2 Level 4 Seminary Student, Rukn al-Hoda Institute of Higher Education, Kerman, Iran
چکیده [English]

Scientific engagement is a communicative method for articulating and challenging intellectual beliefs. In light of the rapid growth of communication technologies, examining this form of interaction, particularly as modeled in the Quran, has become increasingly relevant. The Quran depicts instances of scientific discourse within the narratives of the divine prophets, highlighting its significant role in moral education. Drawing on Quranic data, this study identifies a set of foundational principles underlying the ethical teachings of the prophets in their scholarly engagements. Many of these principles are rooted in an anthropological framework. This research aims to elucidate these effective foundations for scientific engagement with others—based on the prophetic ethics illustrated in the Quran—and to describe their tangible impacts during intellectual exchanges. The study adopts a library-based methodology, relying on jurisprudential interpretation (ijtihadi) of the Quranic text. Findings indicate that the ethical and behavioral models of the prophets in scientific discourse were consistently grounded in key anthropological principles, including: respect for human dignity, innate human nature (fiṭrah), perfectionism, rationality, receptivity to guidance, and truth-seeking. These foundations yielded profound benefits and positive outcomes at both the individual and societal levels.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Ethics
  • Scientific Engagement
  • Prophets
  • Quranic Ethics
  • Anthropological Foundations
  1. قرآن کریم
    1. احمد بن فارس، ابی الحسین، (۱۴۰۴) معجم مقایس اللغه، بی‌چا، قم: مکتب اعلام الاسلامی.
    2. اشتهاردی، علی‌پناه، (۱۴۱۷)، مدارک العروة. تهران: داراالسوة للطباعة و النشر.
    3. برنجکار، رضا و علی نقی خدایاری، (1391)، انسان­شناسی اسلامی، چاپ دوم، قم: انتشارات معارف.
    4. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۹۰) جامعه در قرآن، چاپ سوم، قم: اسراء.
    5. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۷۷) سیره پیامبران در قرآن، چاپ اول، قم: اسراء.
    6. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۸۸) تفسیر تسنیم، چاپ اول، قم: اسراء.
    7. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۸۹) مراحل اخلاق در قرآن، چاپ دهم، قم: اسراء.
    8. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۷۷) سیره رسول اکرم در قرآن، چاپ اول، قم: اسراء.
    9. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۹۵)، مبادی اخلاق در قرآن، چاپ چهارم، قم: اسراء.
    10. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۸۳)، توحید در قرآن، چاپ دهم، قم: اسراء.
    11. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۹۰)، تفسیر انسان از آغاز تا انجام، قم: اسراء.
    12. حسینی همدانی، محمد، (۱۴۰۴) انوار درخشان، ج ۱۷، چاپ اول، تهران: لطفی.
    13. حسینی کوهساری، اسحاق، (۱۳۸۹)، مبانی تفسیر عرفانی، قم: زائر.
    14. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412)، المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: دارالعلم.
    15. رجبی، محمود، (۱۳۹۲)، انسان­شناسی، قم، مؤسسه پژوهشی امام خمینی.
    16. رضایى اصفهانى، محمدعلى، (۱۳۸۷)، تفسیر قرآن مهر، چاپ اول، قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
    17. رسولی محلاتی، سید رسول، (1378)، غررالحکم و دررالکلم، دانشگاه تهران.
    18. زحیلی، وهبه بن مصطفی، (1418)، التفسیر المنیرفی العقیده، بیروت: دار الفکر.
    19. دولت، محمد علی، (1392)، انسان از دیدگاه قرآن کریم، چاپ اول، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
    20. خلیل بن احمد، فراهیدی، (۱۴۱۰)، العین، چاپ دوم، ج ۸، ، قم: انتشارات هجرت.
    21. قرائتی، محسن، (۱۳۸۸)، تفسیر نور، چاپ اول، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
    22. لطیفی، علی، (۱۳۹۱)، اصول و روش­های تربیتی مواجهه با مخالفان در اخلاق امام علی(ع)، فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق، 5(15)، 116-101.
    23. طباطبایی، محمدحسین، (۱۳90)، المیزان فی تفسیر القران، چاپ پنجم، قم: انتشارات اسلامی.
    24. طبرسی، فضل ‌بن ‌الحسن، (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، ناصر خسرو.
    25. فضل‌الله، سید محمدحسین، (۱۴۱۹)، من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک.
    26. فخر رازی، محمد بن عمر، (۱۴۲۰)، مفاتیح‌الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء.
    27. مصباح یزدی، محمدتقی، (۱۳۸۸)، اخلاق در قرآن (مشکات)، قم: مؤسسه امام خمینی(ره).
    28. مصباح یزدی، محمدتقی، (۱۳۸۶)، معارف قرآن، چاپ اول، قم: مؤسسه امام خمینی(ره).
    29. مطهری، مرتضی، (۱۳۸۷)، مجموعه آثار (مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی)، تهران: صدرا.
    30. مرتضی، مطهری، (۱۳۹۵)، آشنایی با قرآن، تهران: صدرا.
    31. مصطفوی، حسن، (۱۳۸۲)، تفسیر روشن، تهران: مرکز نشر کتاب.
    32. مکارم شیرازی، ناصر، (۱۳۸۲)، اخلاق در قرآن، چاپ دوم، قم: امام علی بن ابی‌طالب(ع).
    33. مکارم شیرازى، ناصر، (1371)، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.